آیه تطهیر در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیه تطهیر، تفسیر، اهل بیت، ذوی القربی، امامت و ولایت.
پرسش: آیه تطهیر در کدام سوره قرآن است؟
پاسخ: آیه معروف به آیه تطهیر، آیه ۳۳ از
سوره احزاب است. در این آیه
خداوند اراده تکوینی خود را مبنی برای پاک کردن کامل گروهی به نام اهل بیت بیان می‌کند.
این آیه جزء معدود آیاتی است که
روایات زیادی – بیش از هفتاد
روایت – در
شأن نزول آن
از اهل سنت و شیعه رسیده است.
فراوانی و دلالت این روایات به حدی است که جای هیچ
شک و شبهه‌ای را در مورد مفاد آن به خصوص اینکه مراد از
اهل بیت در آیه، فقط پیامبر اکرم ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ فاطمه و علی و حسن و حسین ـ عليهم‌السلام ـ هستند، باقی نمی‌گذارد، اگرچه آیه تطهیر در ترتیب بین
آیات در میان آیات مربوط به زنان پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ قرار گرفته است ولی همانطور که از روایات و بعضی دیگر از قرائن فهمیده می‌شود، آیه و
حکم آن به آنان مربوط نمی‌شود. و چنین ترتیب و تداخلی در آیات
قرآن مقرون به سابقه است. همانطور که در آیه ۳ از
سوره مائده به عللی که در کلام مفسرین آمده است، چنین اتفاقی افتاده است.
بعضی از آیات قرآن به خاطر ویژگی‌های خاصی که داشتند، ملقب به اسامی مستقلی شدند؛ از جمله آیه مبارکه تطهیر است. این آیه، آیه ۳۳ از
سوره احزاب است.
علت معروف شدن به این نام این است که در این آیه خداوند
اراده تکوینی خود به
تطهیر اهل بیت ـ عليهم‌السلام ـ را بیان فرموده است.
در
شأن نزول این آیه روایات زیادی از شیعه و اهل سنت رسیده است.
ام سلمه همسر
رسول خدا ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ می‌فرماید: این آیه در خانه من نازل شد و آن روز در خانه من
فاطمه و علی و حسن و حسین ـ عليهم‌السلام ـ بودند که پیامبر آنان را زیر عبایی پوشانید، آن‌گاه گفت: خدایا اینان اهل بیت من هستند، پس پلیدی را از آنان ببر و پاکشان گردان.
در اینجا لازم است گفتاری مختصر در مورد
آیه مذکور داشته باشیم:
با توجه به کلمات
عرب در بیان
الفاظ، در این آیه شریفه دو
انحصار و
اختصاص به کار رفته است. اول انحصار
اراده خدا به از بین بردن پلیدی و رجس و دوم انحصار این عصمت و دوری از پلیدی در مورد اهل بیت عليهم‌السلام.
مراد از
اراده خداوند در این آیه
اراده تکوینی اوست که به
تطهیر اهل بیت ـ عليهم‌السلام ـ اختصاص یافته است؛ زیرا اراده تشریعی خداوند به تطهیر همه انسان‌ها تعلق گرفته است و اختصاص به افراد خاص ندارد و
ارسال رسل و انزال کتب آسمانی برای
هدایت و
تزکیه و تعلیم بشریت به دلیل همین اراده تشریعی عام خداوند بوده است.
در این که منظور از اهل بیت در آیه مذکور چه کسانی هستند؟
عده‌ای اصرار دارند بگویند مراد از اهل بیت در آیه همسران پیامبر اکرم ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ هستند، اینان گفته‌اند آنچه که از
سیاق آیات به دست می‌آید این است که آیات قبل و بعد همه درباره زنان پیامبر است و معنا ندارد در این میان یک آیه اختصاص به غیر آنان داشته باشد؟ مفسران زیادی از اهل سنت و
شیعه به این گفته، پاسخ داده‌اند که به‌صورت مفصل در کتاب‌های
تفسیر بیان شده است. اما به صورت
اجمال در جواب باید گفت: اولاً در آیه مذکور ضمیر مذکر (عنکم) آمده است؛ در‌حالی‌که همسران پیامبر مؤنث‌اند و صحیح نیست ضمیر «عنکم» به جای «عنکن» که مخصوص مؤنث است به کار برده شود، پس باید گفت ضمیر مذکر درباره گروهی است که به خاطر غالب بودن جنس مذکر (و یا مذکر بودن همه آن گروه) ضمیر مذکر آورده است.
ثانیاً چنین ترتیب و چینشی در کلمات و آیات قرآن سابقه‌دار است؛ مثلاً قسمت انتهای آیه ۳ از سوره مائده در وسط آیاتی قرار گرفته که آنچه خوردنش حرام است می‌شمارد، با اینکه این قسمت درباره
اکمال دین و مأیوس شدن
کافران از
دین الهی است.
طبرسی می‌گوید: این تنها مورد نیست که در
قرآن آیاتی در کنار هم قرار دارند که از موضوعات مختلفی سخن می‌گویند؛ قرآن آکنده از این‌گونه موارد است. هم‌چنین در
کلام فصحای عرب و
اشعار آنان نیز نمونه‌های فراوانی از این دست دیده می‌شود.
.
از طرفی در بین هفتاد روایت که ذیل این آیه از اهل سنت (از طریق ام سلمه، عایشه، ابوسعید خدری، ابن عباس، ثوبان، وائلة بن اسقع، عبدالله بن جعفر،
علی علیه‌السلام،
حسن بن علی علیه‌السلام) و شیعه (از طریق علی علیه‌السلام)،
امام سجاد علیه‌السلام،
امام باقر علیه‌السلام،
امام صادق ـ سلام‌الله‌عليها ـ و امام رضا علیه‌السلام، ام سلمه،
ابوذر، ابولیلی، ابوالاسود دوئلی، عمروبن میمون اودی، سعد بن ابی وقاص) نقل شده است یک
روایت هم وجود ندارد که بگوید آیه شریفه دنبال آیات مربوط به همسران
رسول خدا ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ نازل شده، و حتی احدی از
مفسرین این حرف را نزده‌اند، حتی کسانی مانند عروه و عکرمه که آیه مورد بحث را مخصوص زنان پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ می‌دانند نگفته‌اند که آیه در ضمن
آیات نازل شده است.
روایات گسترده‌ای که نقل شده است، به‌خوبی مراد از اهل بیت را مشخص می‌کند:
حاکم نیشابوری (امام محدثان اهل سنت) در مستدرک صحیحین از
عبدالله بن جعفر بعد از
ذکر شأن نزول معروف این آیه می‌گوید اسناد این
حدیث صحیح است. مسلم در صحیح، بیهقی در سنن کبری، طبری و ابن کثیر و سیوطی در تفاسیرشان، ترمذی در صحیح، طحاوی در مشکل الآثار، هیثمی در مجمع الزوائد،
احمد بن حنبل در مسند، همه با بیان شأن نزول از طریق افراد مختلف همچون ام سلمه، واثله، عمر بن ابی سلمه، عایشه، روایت می‌کنند که پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ اهل بیت را مشخص فرمود و فاطمه و علی و حسن و حسین ـ عليهم‌السلام ـ را با خود به زیر [[|کساء]] برد.
حتی در
صحیح ترمذی در باب فضائل فاطمه سلام‌الله‌عليها، و در تفسیر سیوطی از ابوسعید خدری و در مشکل الآثار طحاوی چنین آمده است. ام سلمه بعد از داخل شدن اهل بیت زیر کساء به پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ عرض کرد: آیا من هم با ایشانم؟ حضرت فرمود تو جایگاه خود را داری تو بر خیر هستی (یعنی تو داخل کساء نشو!).
ثالثاً با در نظر گرفتن اینکه کلمه «رجس» در آیه شریفه الف و لام دارد که جنس رجس را می‌رساند، معنایش این می‌شود که خدا می خواهد تمام انواع پلیدی ها و هیأت های خبیثه و رذیله را از آنان ببرد، چنین ازاله ی کاملی با عصمت الهی منطبق می شود،
حال آنکه هیچ کس درباره ی زنان پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ ادعای عصمت نکرده است؛۰۰۰۰ یعنی این که آنان عصمت از هر گناه و یا خطا و اشتباه داشته باشند، و به همین علت این آیه را دلیل عصمت امامان گرفته اند.
بنا بر این مراد از اهل بیت دراین آیه پنج تن آل کساء (عباء) هستند و حکم آیه به آنان اختصاص دارد.
پایگاه اسلام کوئست.
