آموزش احکام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آموزش احکام.
پرسش: آیا برنامه‌های آموزش احکام در رسانه‌ها یا کتاب‌های آموزشی احکام را کارساز می‌دانید یا نه؟ چه راهکارهایی ارائه می‌کنید؟
پاسخ: روش معمول و رایج در بیان احکام که از گذشته مطرح بوده و هست، روش روخوانی از متن کتاب‌های احکام همراه با توضیح جزئیات و نکته‌های آن است؛ اما این روش چون معمولاً با یک‌نواختی و
قرائت صرف همراه می‌باشد و ویژگی‌ها و شرایط سنی مخاطبان مورد توجه واقع نمی‌شود، از جاذبه کمتری برخوردار است. عمده‌ترین راهکارهای آموزش احکام، عبارت‌اند از: آموزش به صورت موضوعی، استفاده از وسایل کمک آموزشی (آموزش از طریق فیلم، اسلاید، ویدئو، طرح و تصویر و دیگر وسایل کمک آموزشی)، آموزش از طریق
شعر، بیان احکام در قالب داستان، آموزش احکام در قالب سؤال و مسابقه، استفاده از روش عملی و الگویی، بیان ارتباط موضوعات دیگر با احکام، و روش ترکیبی.
در پاسخ به سؤال شما عرض می‌شود که: سؤال در واقع دارای دو بخش است:
۱. ارزیابی برنامه‌های آموزشی احکام به وسیله رسانه‌ها و کتاب‌های آموزشی.
۲. ارائه راهکارهای دیگر در آموزش احکام.
ما اینک پاسخ بخش دوم سؤال یعنی راهکارهای آموزش احکام را مورد بررسی قرار داده و پس از آن ارزیابی خویش از برنامه‌های آموزش احکام به وسیله رسانه‌ها و کتاب‌های آموزشی احکام را ارائه خواهیم کرد و در ضمن راهکارهایی برای اصلاح و بهبود آن بیان خواهد شد.
یکی از مسائلی که در تمام علوم دنیای امروز مطرح است، و برای انجام آن بهترین و بیش‌ترین امکانات به کار گرفته می‌شود، شیوه و روش آموزشی است و از‌همین‌روست که استفاده از تکنولوژی آموزشی در
آموزش و پرورش از اهمیت ویژه برخوردار است. احکام دینی به جهت اهمیت خاصی که دارد، باید با بهترین و پیشرفته‌ترین روش بیان شود تا جاذبه لازم برای فراگیری آن ایجاد شود.
روش معمول و رایج در بیان
احکام که از گذشته مطرح بوده و هست، روش روخوانی از متن کتاب‌های احکام همراه با توضیح جزئیات و نکته‌های آن است؛ اما این روش چون معمولاً با یک‌نواختی و قرائت صرف همراه می‌باشد و ویژگی‌ها و شرایط سنی مخاطبان مورد توجه واقع نمی‌شود، از جاذبه کمتری برخوردار است.
عمده‌ترین راهکارهای آموزش احکام، عبارت‌اند از:
یکی از شیوه‌های بیان احکام، دسته‌بندی احکام در موضوعات گوناگون برای مخاطبان مختلف است که با توجه به نوع نیاز و شرایط سنّی مخاطبان دسته‌بندی می‌شود و البته کارهایی که تاکنون در این زمینه انجام شده است، در قالب کتاب‌های آموزش احکام، انتشار یافته است.
آموزش از طریق فیلم، اسلاید ویدئو، طرح و تصویر و دیگر
وسایل کمک آموزشی که به صورت سمعی و بصری انجام می‌شوند.
تحقیقات انجام شده در مورد کاربرد تلویزیون و ویدئو در امر آموزش، نشان می‌دهد که استفاده از این دو وسیله نتایج مطلوبی را در پی داشته است.
استفاده از
تلویزیون و
ویدئو در امر آموزش احکام دارای مزایای متعددی است که مهم‌ترین آن انتقال برنامه‌های زنده و تصاویر متحرک می‌باشد. به ویژه در آموزش پاره‌ای از احکام که جنبه رفتاری دارد یا
احکام حج که
اعمال و
تکالیف مربوط به موقف‌ها و مکان‌های مختلف را بیان می‌کند، استفاده از برنامه‌های تلویزیونی و ویدئویی بسیار مفید و آموزنده خواهد بود.
استفاده از طرح و تصویر نیز در مراکز آموزشی کاربرد دارد و می‌توان با استفاده از این روش بسیاری از احکام و مفاهیم دینی را به دانش‌آموزان ارائه کرد.
برای تسهیل و ایجاد تنوع در یادگیری احکام می‌توان احکام را در قالب
شعر بیان کرد. این روش به خصوص برای
کودکان و افرادی که ذوق شعری دارند، بسیار مؤثر خواهد بود.
استفاده از این روش بیشتر در میان
نوجوانان کاربرد دارد. مربی احکام مورد نظر را برای این‌که ایجاد خستگی نکند و به سهولت در اذهان نوجوانان جای گیرد، به صورت
داستان درمی‌آورد و از این شیوه در مجله «سلام بچه‌ها» و سری کتاب «قصه‌های زینب» استفاده شده است که به نظر می‌رسد بسیار موفق و آموزنده بوده است.
در این روش، موضوعات احکام به صورت سؤال،
معما و مسائل تلگرافی و ... طرح می‌شود که از جذابیت خاصی برخوردار است و بیشتر در آموزش‌های گروهی مورد استفاده واقع می‌شود.
بسیار دیده می‌شود که افرادی به صورت تئوری مسئله‌ای را در حفظ دارند؛ اما همین که در
عمل می‌خواهند پیاده کنند، دچار اشتباه می‌شوند؛ نظیر کیفیت
وضو گرفتن یا
تیمم و ... بنابراین احکامی که آموزش آن به صورت عملی امکان دارد ـ خصوصاً برای مخاطبان نوجوان که کمتر به مفاهیم انتزاعی علاقه‌مند هستند ـ به صورت عملی و تجسمی طرح شود.
یکی دیگر از روش‌های آموزش احکام این است که استاد علاوه بر بیان احکام، به تناسب از بحث‌های اخلاقی نیز استفاده کند. به عنوان مثال اگر بحث درباره
طهارت ظاهری است، طهارت معنوی و اهمیت آن را نیز مورد بحث قرار دهد، یا اگر بحث درباره
تقلید مطرح است، در ضمن بیان
احکام تقلید،
تقلید کورکورانه و تقلید آگاهانه را نیز اشاره کند.
این روش، ترکیبی از تمام روش‌های قبلی است که هر کدام از آن‌ها با توجه به شرایط زمان و مکان و نوع مخاطبان و مسائل شرعی در بیان احکام به کار گرفته می‌شود و این روش از بیان احکام از تنوع و جاذبه خاصی برخوردار است.
اینک پس از بیان راهکارها و روش‌های آموزش احکام، در پاسخ به بخش اول سؤالتان که در مورد آموزش احکام از طریق رسانه‌ها و کتاب‌های آموزش احکام می‌باشد، لازم است به طور مختصر اشاره کنم که:
برنامه‌های آموزشی احکام در رسانه‌ها و کتاب‌های آموزش احکام می‌تواند مؤثر و مفید باشد؛ به شرط آن‌که نکات ذیل در آن‌ها رعایت شده باشد:
دسته‌بندی احکام در موضوعات گوناگون.
ارائه بینش و آشنایی با اصطلاحات فقهی و در حد امکان پرهیز از اصطلاحات تخصصی.
به حکمت‌ها و فلسفه‌های احکام در موارد مناسب اشاره شده باشد.
برای مخاطبان براساس گروه‌های سنی و جنسیت آنان، برنامه‌های ویژه تهیه شود. احکام
جوانان، نوجوانان،
خانواده، و نیز احکام
دختران و
پسران، رعایت این نکته در تألیف کتاب‌های تحت عنوان آموزش احکام بسیار اهمیت دارد.
۱. احدیان، محمد و همکاران، تکنولوژی آموزشی، ققنوس، ۱۳۷۷ ش.
۲. دکتر شرفی، محمدرضا، دنیای نوجوان، ص۱۴۲ـ۱۱۷، تربیت، ۱۳۷۶ش.
۳. باهنر، ناصر، آموزش مفاهیم دینی، چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۷۸ش.
۴. فلاح‌زاده، محمد‌حسن، آموزش احکام، الهادی، ۱۳۷۷ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آموزش احکام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۸/۰۹.
