آثار امر به معروف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امر به معروف و نهی از منکر، اثربخشی،
فریضه الاهی.
پرسش: با سلام. من یک دانشجوی خوابگاهی هستم در اتاقی که من هستم دو نفر
نماز نمی‌خوانند و من بارها در این موضوع با آنها صحبت کردم؛ ولی حرف من فقط مدت کمی روی آنها تأثیر می‌گذارد و آنها دوباره در خواندن نماز کاهلی می کنند. البته من به یکی از آنها کمی
حق می‌دهم؛ چون در خانواده‌ای زندگی می‌کند که پدرش نماز نمی‌خواند و مادرش کمتر به نماز اهمیت می‌دهد. مطمئناً در جمع این افراد کمتر حرف از دین و مسائل مذهبی می‌شود.
تکلیف من چیست؟ با توجه به اینکه من مطمئنم اتاق‌های دیگر خوابگاه هم کم از اتاق ما نیستند؛ به‌طوری که در هر اتاقی دست کم دو یا سه نفر
دوست پسر دارند.
پاسخ:
امر به معروف و نهی از منکر از
فرایض بزرگ اسلامی است که اجرای آن آثار و برکات فراوانی را به دنبال دارد،
امر به معروف و نهی از منکر از
فروع دین اسلام و اجرای آن باعث برپا شدن واجبات و از بین رفتن منکرات و برقراری امنیت و آسایش در جامعه می شود؛ زیرا از نظر اسلام جامعه انسانی یک واحد به هم پیوسته است که اگر جلوی میکروب‌های موجود در یک عضو گرفته نشود، ناراحتی و مرض از یک عضو به سایر اعضا سرایت خواهد کرد. امر به معروف و نهی از منکر به منزله واکسیناسیون جامعه و جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های روحی و روانی است. بر این اساس امر به معروف و
نهی از منکر برای تمام جوامع ضرورت تام دارد. از‌این‌رو کسانی که به اجرای این فریضه الاهی اقدام می‌کنند، باید خود نیز دارای ویژگی‌های ارزنده‌ای باشند تا کلام و سخن آنها در دیگران اثر بخشد و با به کارگیری روش‌ها و شیوه‌های صحیح تربیتی که موافق
روح و طبع افراد است، زمینه هدایت آنها را فراهم نمایند.
فلسفه
بعثت و دعوت
پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ تربیت و هدایت انسان‌ها بوده و پیامبر گرامی
اسلام در این راستا، از راه‌های بسیاری استفاده کرده که نمونه‌ای از آن، امر به معروف و نهی از منکر و نحوه اجرای آن است؛ زیرا امر به معروف و نهی از
منکر دو عامل مهم تربیتی و بازدارنده از زشتی‌هاست. وظیفه‌ای است که افزون بر حاکم و دولت اسلامی، بر عهده همگان نهاده شده است، تا هر کس به قدر توان خویش بتواند، در تربیت عمومی سهم داشته باشد، ولی سیره پیامبر گرامی اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در اجرای امر به معروف و نهی از منکر به‌گونه‌ای بوده است که بتواند، به‌عنوان حاکم دولت اسلامی و به‌عنوان پیامبر رحمت بر همگان
رحمت باشد و هم از هرج و مرج‌ها جلوگیری نماید، این وظیفه مهم به‌صورت کامل آن‌گاه میسر است که امر به معروف و نهی از منکر، با
زبان خوش و مدارا آغاز شود. بنابراین اگر در جامعه‌ای امر به معروف و نهی از منکر ترک شود،
گناه و
فساد یک نفر یا یک گروه به سایر افراد و سایر گروه‌ها نیز سرایت می‌کند و جامعه را آلوده می‌کند.
قرآن مجید یکی از صفات برجسته
مؤمنان را امر به معروف و نهی از منکر دانسته، می‌فرماید:"
والمؤمنون والمؤمنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف وینهون عن المنکر "؛
مردان مؤمن و زنان مؤمن دوستان یکدیگرند، به نیکی فرمان می‌دهند و از ناشایست باز می‌دارند.
علاوه بر این خداوند امر به معروف و نهی از منکر را نشانه بهترین امت ذکر فرموده است:"
کنتم خیر امة اخرجت للناس تامرون بالمعروف وتنهون عن المنکر "؛
شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده‌اید، به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از کارهای ناپسند باز می‌دارید.
گذشته از این مسئله (امر به معروف و نهی از منکر)، از باب تذکر به
انسان نیز وظیفه دارد، برخی از مسائل را به بردران دینی تذکر دهد؛ چراکه قرآن می‌فرماید:"
وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْری تَنْفَعُ الْمُؤْمِنینَ "؛
و پیوسته تذکر ده، زیرا تذکر مؤمنان را سود می‌بخشد و در جایی دیگر می فرماید:"
فَذَکِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْری "؛ پس تذکر ده اگر تذکر مفید باشد!
گفتنی است، با تمام اهمیتی که در اسلام برای امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد، اما اجرای آن شرایطی دارد که در صورت نبود هر یک از آنها،
وجوب آن از عهده انسان ساقط می‌شود. در این مقال به جهت اختصار و به تناسب پرسش به یکی از آنها اشاره می‌کنیم و آن احتمال تأثیر است. این وجوب تا زمانی بر عهده انسان است که احتمال تأثیر باشد؛ اما زمانی که دیگر احتمال اثر بخشی نباشد، تکلیف از انسان برداشته می‌شود. اینجاست که
قرآن کریم می‌فرماید:"
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ إِلَی اللَّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ "؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید مراقب خود باشید، هنگامی که شما هدایت یافتید، گمراهی کسانی که گمراه شده‌اند به شما زیانی نمی‌رساند، بازگشت همه شما به سوی خداست و شما را از آنچه
عمل می‌کردید، آگاه می‌سازد
این آیه اشاره به زمانی دارد که
امر به معروف و نهی از منکر کارگر نمی‌شود و یا شرایط دیگر آن وجود ندارد.
گاهی برخی از افراد در چنین زمانی ناراحت می‌شوند که با این حال،
تکلیف ما چیست؟ قرآن در پاسخ آنها می‌فرماید: برای شما هیچ جای نگرانی وجود ندارد؛ چراکه شما وظیفه خود را انجام داده‌اید؛ ولی آنها نپذیرفته‌اند و یا زمینه پذیرشی در آنها وجود نداشته است، بنابراین زیانی از این ناحیه به شما نخواهد رسید.
این معنا در
احادیث هم نقل شده است. از
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ درباره این آیه سؤال کردند، آن حضرت فرمودند:"ایتمروا بالمعروف و تناهوا عن المنکر فاذا رایت دنیا مؤثرة و شحا مطاعا و هوی متبعا و اعجاب کل ذی رای برایه فعلیک بخویصة نفسک و ذر عوامهم"؛
امر به معروف و نهی از منکر کنید؛ اما هنگامی‌که مشاهده کردید، مردم
دنیا را مقدم داشته و بخل و هوا بر آنها حکومت می‌کند و هر کس تنها نظر خود را می‌پسندد (و گوشش بدهکار سخن دیگری نیست) به خویشتن بپردازید و عوام را رها کنید.
روایات دیگری نیز به این مضمون در منابع روایی آمده است که همگی همین
حقیقت را دنبال می‌کنند.
به هر حال تردیدی نیست که مسئله امر به معروف و نهی از منکر از مهم‌ترین ارکان
اسلام است که به‌هیچ‌وجه نمی‌توان شانه از زیر بار مسئولیت آن خالی کرد، این دو وظیفه در جایی ساقط می‌شود که امیدی به تأثیر آن نباشد و دیگر شرایط لازم در آن جمع نگردد.
در پایان تذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که در برخورد با این‌گونه افراد نباید با گشاده‌رویی برخورد کرد؛ بلکه آنچه را که
آموزه‌های دینی می‌گوید، باید در مقابل چنین انسان‌هایی برخورد سنگین داشت، نه دوستانه:"عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ـ علیه‌السلام ـ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ـ علیه‌السلام ـ أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ أَنْ نَلْقَی أَهْلَ الْمَعَاصِی بِوُجُوهٍ مُکْفَهِرَّةٍ"؛
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ می‌فرماید:
امام علی ـ علیه‌السلام ـ فرمود:پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به ما امر کرد تا در برخورد با
گناهکاران با چهره گشاده برخورد نکنیم.
این شاید بدان جهت باشد که تا آنان بدانند شما نسبت به سهل‌انگاریشان در
عمل به
احکام و دستورات دینی ناراحت می‌باشید و در قلبتان کار آنها را
انکار می‌کنید:"عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ یَحْیَی الطَّوِیلِ صَاحِبِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ـ علیه‌السلام ـ قَالَ حَسْبُ الْمُؤْمِنِ عِزّاً إِذَا رَأَی مُنْکَراً أَنْ یَعْلَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَلْبِهِ إِنْکَارَهُ"؛
در عزت
مؤمن همان بس که اگر منکری را دید، بداند که خداوند از انکار قلبیش نسبت به آن منکر آگاه است.
پایگاه اسلام کوئست.
