کظم غیظ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: روان‌شناسی، کظم غیظ، افسردگی، اخلاق، خشم.
پرسش: در روان‌شناسی جدید می‌گویند اگر فرد
خشم خود را در خود بریزد، باعث افسردگی می‌گردد. آیا کظم غیظ (فرو بردن خشم) که در اخلاق توصیه می‌شود، باعث افسردگی نیست؟
پاسخ:
قبل از پرداختن به پاسخ سؤال لازم است به عنوان مقدمه نکته‌ای را یادآور شوم و آن این‌که همیشه گفته روان‌شناسان مورد تأیید دین نیست. چه‌بسا مواردی که روان‌شناسان مطلبی را گفته‌اند، اما از نظر
دین کاملاً نادرست است؛ البته برخی موارد نیز وجود دارد که گفته روان‌شناسان با آموزه‌های دینی مطابقت دارد. بنابراین نباید انتظار داشته باشیم که هر آن‌چه در روان‌شناسی گفته، باید مورد تأیید و پذیرش باشد.
با حفظ این مقدمه، حال باید دید که گفته روان‌شناسان با نظر اسلام در این زمینه چه نسبتی با هم دارند.
مطلبی که از روان‌شناسان نقل کرده‌اید، کاملاً درست است؛ یعنی برخی روان‌شناسان معتقدند که اگر خشم ابراز نشود، چنان قدرتمند می‌شود که می‌تواند باعث
بیماری، تشویش،
افسردگی و دیگر اختلالات روانی شود؛ نتیجه‌ای که از این مطلب گرفته می‌شود این است که پس باید خشم ابراز شود.
پاسخ این است که برخی
روان‌شناسان، خشم را به دو نوع سالم و ناسالم تقسیم می‌کنند.
خشم سالم، باید در
زندگی وجود داشته باشد و این یک امر کاملاً طبیعی و بهنجار است؛ مثلاً وقتی یک صحنه
ظلم و بی عدالتی را مشاهده می‌کنید، قطعاً خشمگین می‌شوید.این خشم طبیعی است.باید در قالب مناسب ابراز شود. از نظر دین هم این نوع خشم، نوعی
عدالت‌خواهی و
ظلم‌ستیزی محسوب می‌شود.
اما در برخی موارد، خشم ناسالم است.خشم ناسالم اغلب از یک باور غلط ناشی می‌شود؛ مثلاً اگر کسی اعتقاد داشته باشد که «دوستم نباید به‌هیچ‌وجه بدقولی کند»، با صِرف مشاهده یک مورد تاخیر یا بدقولی خشمگین می‌شود.این نوع خشم، خشم ناسالم است؛ زیرا برخاسته از یک باور غیر منطقی است.ممکن است برای دوست شما مشکلی پیش آمده، یا به علت
ترافیک و شلوغی راه، دیرتر رسیده است. این‌گونه خشم‌ها نباید ابراز شود؛ بلکه باید فرد سعی کند باورهای غلط و غیر منطقی خود را
اصلاح نماید؛ یعنی از این پس
انتظار او این باشد که «دوستم نباید بدون عذر و مشکل خاص، بدقولی کند». اگر فردی این الگوی فکری را داشته باشد، به محض مشاهده یک مورد تأخیر یا بدقولی دوستش، ناراحت و خشمگین نمی‌شود. در این نظریه، به جای ابراز خشم، تأکید بر «مهار خشم» و پیش‌گیری از آن است. بهتر است شما با این نظریه که تقریباً یک نظریه جدید است نیز، آشنایی داشته باشید.
حال که با دو نظریه روان‌شناسی درباره خشم تا حدودی آشنا شدید، مفهوم «کظم غیظ» را از نظر
اسلام توضیح می‌دهیم.
در کتاب‌های
اخلاق، «کظم غیظ» و «حِلم» در کنار هم به کار می‌روند. حلم در لغت
عرب به معنی تأمل، تأنی و درنگ و عدم شتاب در امور است. حلیم کسی است که اگرچه
حق با اوست، ولی در مجازات جاهلان شتاب نمی‌کند و در مقابل
هیجان، خشم و
غضب ناشی از رفتار جاهلانه شخص مقابل خویشتن‌داری می‌کند. بنابراین حلم اصولاً مانع از پیدایش خشم و غضب می‌شود؛ اما کظم غیظ به معنای این است که پس از پیدایش خشم و غضب آن را تضعیف کرده و فرو می‌نشاند.
قرآن کریم، کظم غیظ را از صفات پارسایان و نوعی نیکی و
احسان می‌داند.
اکنون به حدی ز در فضیلت
فرو خوردن خشم و کظم غیظ فرموده‌اند: «از محبوب‌ترین راه‌های وصول
انسان به خداوند، نوشیدن دو جرعه است: جرعه خشمی که با خویشتن‌داری فرو خورده و برطرف گردد و جرعة مصیبتی که با صبر و
بردباری زائل شود».
کظیم غیظ نشانه
اراده و
اعتماد به نفس است. فرد کاملاً به صورت ارادی و اختیاری خشم و غضب خود را فرو می‌نشاند؛ به عنوان مثال، اگر کسی او را ناراحت کرده و ناسزا گفته است، فرد برای
رضای خدا او را می‌بخشد و
سکوت می‌کند. در واقع با کظم غیظ، خشم و غضب از بین می‌رود و «محو» می‌گردد. نه این‌که
خشم و غضب در درون خود فرد انباشته شود و بعد از مدتی باعث
افسردگی شود. توجه داشته باشید این‌که در فارسی گفته می‌شود «فرو بردن خشم» به معنای «درون‌ریزی خشم» یعنی نقطه مقابل «برون‌ریزی خشم» که یک مفهوم روان‌شناختی است، نمی‌باشد. کظم غیظ به معنای درون‌ریزی خشم نیست، تا گفته شود که جمع شدن و انباشته شدن خشم‌ها، باعث افسردگی می‌شود؛ بلکه کظم غیظ به معنای پاک کردن صورت مسئله و از بین بردن خشم است. وقتی کظم غیظ حاصل شد، به معنای این است که اصلاً خشمی وجود ندارد. به تعبیر دیگر، این‌که من از دست کسی ناراحت بودم، او را بخشیدم و خشم خودم را از بین بردم، نه این‌که خشم خودم را و کینه‌ام را در دل نگه دارم تا در آینده مشکل‌ساز شود. کظم غیظ در واقع به معنای مهار کردن خشم است و مهار کردن خشم، از نظر روان‌شناسی جدید نیز اشکالی ندارد و باعث افسردگی نمی‌شود.
۱. تغییر وضعیت: کمی قدم زدن و خارج شدن از محل و دور شدن از فردی که موجب خشم شده است.
۲.
وضو گرفتن.
۳. توجه به پی‌آمدهای منفی خشم ـ
جنگ، درگیری و تصمیم‌گیری غیر عاقلانه و مورد
نفرت دیگران شدن.
۴. توجه به پی‌آمدهای مثبت کظم غیظ و حلم: ایجاد
محبت، تصمیم‌گیری دقیق و عاقلانه، محبوب دیگران شدن.
۵. هم‌نشینی با افراد صبور.
۶.
ورزش برای تعدیل هیجان‌ها و استفاده از اکسیژن تازه.
۱. دیوید برنز، روان‌شناسی افسردگی، ترجمة قراچه داغی، نشر اوحدی، ۱۳۷۴ ش.
۲. گیل لیندن فیلد، چگونه احساسات خود را مهار کنیم، ترجمه میرزایی، جوانه رشد، ۱۳۸۳ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نیاز به استاد اخلاق»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۳/۰۶.
