ولایت تکوینی در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ولایت تکوینی،
قرآن مجید، ولایت تشریعی.
پرسش: آیا در قرآن ولایت تکوینی هست؟
پاسخ: ظاهراً مراد از سؤال این است که آیا ولایت تکوینی در قرآن مطرح شده است؟ در پاسخ باید گفت: آری، ولی برای این‌که به‌آسانی و روشنی مطلب دریافت شود بی‌مناسبت نیست که ابتدا اقسام ولایت را بر‌شمرده و آنها را تعریف نماییم، آن‌گاه به پاسخ سؤال بپردازیم.
اگر چیزی نزدیک به چیز دیگر باشد می‌گویند: ولیه یلیه؛ نزدیک او بود، دو امری را که کنار هم و مرتب هستند موالات گویند، گاهی
ولایت و قرب در نظام تکوین است، در این صورت یکی ولی تکوینی، می‌شود و دیگری مولّی علیه تکوینی می‌گردد؛ مثل ذات اقدس اله که ولی
عالم و
آدم است، یا نفس انسانی که به قوای درونی خودش ولایت دارد، بر هرگونه استخدامی، استعمالی، کاربردی نسبت به قوای وهمی و خیالی و مانند آن ولایت دارد، به اعضا و جوارح سالم خود ولایت دارد، همین که دستور دیدن داد، چشم اطاعت می‌کند، دستور برداشتن داد، دست اطاعت می‌کند. (اگر عضو فلج نباشد و مولّی علیه نفس باشد) این نوع ولایت در رابطه علت و معلول هم جاری است. علت قریب یا بعید یا مظهر علت. اگر مظهر علت شد مظهر ولایت است، اگر خود علت شد حقیقت ولایت است. بنابراین در
ولایت تکوینی تخلف ممکن نیست. نفس اگر اراده کرد که صورتی را در ذهن ترسیم کند، اراده کردن همان و ترسیم کردن همان، نفس مظهر خدایی است؛ چرا‌که
قرآن می‌فرماید: «
انما امره اذا اراد شیئاً ان یقول له کن فیکون»؛ بنابراین می‌توان گفت که: فالله هو الولی.
ولایت تشریعی و قانون‌گذاری، یعنی طبق قانون، کسی ولی دیگری است که بخشی از این‌ها به مسائل فقهی، بخشی به مسائل اخلاقی و اجتماعی و بخشی از آنها به مسائل کلامی برمی‌گردد، ولایت تشریعی عصیان‌پذیر است؛ یعنی یک قانون و یک
حکم تکلیفی است که کاملاً قابل اطاعت و عصیان است؛ چون
انسان آزاد آفریده شده و همین
آزادی مایه‌ی
کمال اوست، اگر با حُسن
اختیار، راه صحیح را طی کرد، سعادتمند می‌شود؛ والا گرفتار شرار می‌شود.
از مفاد برخی از
آیات، مانند آیه ۴۹ سوره‌ی آل‌عمران و آیه ۱۱۰ سوره‌ی مائده استفاده می‌شود که فرستادگان و اولیای خدا به فرمان و اذن او می‌توانند هنگام لزوم، در
جهان تکوین و
آفرینش تصرف نمایند و برخلاف عادت و جریان طبیعی، حوادثی به وجود آورند؛ زیرا جمله‌های «
اُبرِءُ» (بهبودی می‌بخشم) و «
اُحْی المَوْتی» (مردگان را زنده می‌کنم)، در آیه ۴۹ آل‌عمران و مانند آنها که به‌صورت فعل متکلم
ذکر شده است، دلیل بر صدور این‌گونه کارها از خود
پیامبران است و تفسیر این عبادات به
دعا کردن پیامبران.
و این‌که کار آنها تنها دعا برای تحقق این امور بوده است نه غیر آن،
تفسیر بی‌دلیلی است؛ بلکه ظاهر این عبارات این است که آنان در جهان تکوین تصرف می‌کردند و این
حوادث را به وجود می‌آوردند، منتهی برای این‌که کسی تصور نکند که پیامبران و اولیای خدا استقلالی از خود دارند و در مقابل دستگاه آفرینش، دستگاهی بر پا ساخته‌اند و نیز برای این‌که احتمال هرگونه
شرک و دوگانه‌پرستی در
خلقت و آفرینش برطرف گردد.
در چندین مورد از این آیات روی کلمه‌ی «
باذن الله» تکیه شده است (در آیه ۴۹ سوره آل‌عمران دوبار و در آیه ۱۱۰ از سوره مائده چهار بار کلمه باذن الله تکرار گردیده) و منظور از ولایت تکوینی نیز چیزی جز این نیست که پیامبران یا امامان به هنگام لزوم و ضرورت، تصرفاتی در جهان خلقت با اذن
پروردگار انجام دهند، و این چیزی بالاتر از ولایت تشریعی یعنی سرپرستی مردم از نظر حکومت و نشر قوانین و دعوت و
هدایت به راه راست است.
از آنچه گفته شد پاسخ کسانی که ولایت تکوینی
مردان خدا را منکر می‌شوند و آن را یک نوع شرک می‌دانند، به‌خوبی روشن می‌گردد؛ زیرا هیچ کس برای پیامبران و امامان، دستگاه مستقلی در مقابل خداوند قائل نیست، آنها همه‌ی این کارها را به فرمان و اجازه‌ی او انجام می‌دهند؛ ولی منکران ولایت تکوینی می‌گویند: کار پیغمبران منحصراً
تبلیغ احکام و دعوت به‌سوی خداست، و احیاناً برای انجام گرفتن پاره‌ای از امور تکوینی از دعا استفاده می‌کنند و بیش از این کاری از آنها ساخته نیست؛ در‌حالی‌که آیات مورد اشاره در این نوشتار و آیات متشابه دیگر، غیر از این را می‌گوید.
ضمناً از آیات بالا استفاده می‌شود که لا‌اقل بسیاری از معجزات پیغمبران، اعمالی است که به‌وسیله‌ی خود آنها انجام می‌شود؛ گرچه به فرمان خدا و
استمداد از نیروی الهی است، در واقع می‌توان گفت:
معجزه هم کار پیامبران است؛ زیرا به‌وسیله آنها انجام می‌شود، و هم کار خداست؛ زیرا با استمداد از نیروی پروردگار و اذن او انجام می‌گیرد.
از آنچه گفته شد، روشن می‌شود ولایت تکوینی که به معنای ولایت و تصرف اولیا و فرستادگان خداوند در جهان تکوین می‌باشد، در قرآن مطرح شده است؛ البته تصرف پیامبران و امامان در نظام آفرینش به معنای استقلال آنان در برابر
خدای متعال نمی‌باشد؛ بلکه ولایت آنان در این امور با اذن و اجازه خداوند است، درباره ولایت تکوینی در
قرآن، می‌توان به آیه ۴۹ آل‌عمران و آیه ۱۱۰ مائده اشاره کرد.
سایت اندیشه قم.
