نصر حامد ابوزید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نصر حامد ابوزید، روش تفسیر قرآن.
پرسش: صحت و سقم نظرات نصر حامد ابوزید در مورد روش تفسیر قرآن چه‌گونه است؟
پاسخ:
نصر حامد ابوزید، یکی از
دانشمندان معاصر مصری و دارای دکترا در رشته
زبان و ادبیات عرب از دانشکده ادبیات دانشگاه قاهره است، عنوان رساله وی در این مقطع "تأویل قرآن در نزد ابن عربی" بود.
وی در سال‌های (۸ ۱۹۷۷م) در دانشگاه پنسیلوانیا در آمریکا به تدریس پرداخت، در این مدت با هرمونتیک آشنا شد، در سال‌های (۹ ۱۹۸۵م) استاد مهمان دانشگاه "اوراکا" در ژاپن بود، در آن‌جا تحت تأثیر افکار پرفسور "توشی هیکو ایزوتسو" قرار گرفت. ابوزید در نظریه‌اش درباره
وحی به این مطلب اشاره کرده است. وی هم‌اکنون در دانشگاه "لیدن" در کشور "هلند" مشغول است.
او از ناحیه دو نفر از دانشمندان مصری (محمد بلتاجی حسن و اسماعیل سالم عبدالعادل) تکفیر شد. علت تکفیر او، دشمنی شدید با نصوص قرآن،
سنت و دعوت به کنار گذاشتن آنها، و دشمنی همواره او با شافعی و دیدگاه‌های اسلامی و قائل بودن او به این‌که
اسلام دین عربی است و...بود.
از آن‌جا که بیان و تحلیل همه آرا و اندیشه‌های "ابو زید" درباره
قرآن از حوصله این پاسخ خارج است، تنها به برخی آرای او اشاره می‌شود:
او معتقد است
قرآن کریم یک متن است؛ لذا شناخت و مفهوم آن، تابع ویژگی‌های نصوص بشری است. خداوند
اراده کرده با زبان آدمیان
سخن بگوید، به زبان
فرشتگان، چنین متنی تابع قوانین بشر است و نمی‌توان پاره‌ای از این قواعد را از روی سلیقه شخصی یا به دلیل تقدس قرآن نادیده گرفت!
قرآن یک اثر ادبی و هنری است؛ ازاین‌رو پیش از آن‌که به دنبال ابعاد اجتماعی، فقهی، کلامی و عرفانی قرآن برویم، باید در پی جنبه ادبی و هنری قرآن باشیم.
قرآن حادث است نه قدیم، تعبیر "لوح محفوظ" در آیات قرآن نشان از قدم و ازلیت
نص قرآنی ندارد؛ بنابراین مفهوم ازلیت قرآن جز اعتقادات اسلامی نیست و باید "لوح محفوظ" که در قرآن ذکر شده (همانند
کرسی،
عرش و امثال آن) به معنای مجازی تفسیر کرد نه تفسیر ظاهری.
در وحی بر پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ جبرئیل کلمات را بر پیامبر ابلاغ نکرده؛ لذا قرآن در عین این‌که وحی است، کلام ملفوظ آن از جانب پیامبر است و الفاظ قرآن عین
کلام خدا نیست.
به کارگیری اصول هرمونتیک در فهم و
تفسیر قرآن کریم! و...
در پاسخ به نظرات یاد شده، توجه به چند نکته لازم است.
مفهوم به محتوا و کلمات قرآن از جانب
خداوند متعال است.
قرآن کریم هیچ‌گاه عقیده
باطل و خرافی که
فرهنگ زمان نزول بوده، نپذیرفته و اگر نقل کند، حتماً بطلان آن را
تذکر داده است و اصولاً
قرآن مجید هیچ سخن باطلی را نقل نمی‌کند، مگر بطلان آن را یادآور می‌شود.
گرچه الفاظی همچون "لوح محفوظ"، "کرسی"، "عرش"، "قلم" و ... که در قرآن
ذکر شده، به معنای مادی نیست؛ ولی نمی‌توان آنها را به‌گونه‌ای معنا کرد که لازمه آن، واقعیت نداشتن این مفاهیم باشد.
گرچه خداوند به زبان انسان‌ها سخن گفته، ولی در فهم آن تنها رعایت قواعد بشری کافی نیست؛ بلکه باید به گوینده آن (خداوند) صفات او مانند حکیم بودن و احکام ضروری
عقل هم توجه نمود.
قرآن یک کتاب جامع است، نباید تنها به یک جهت آن توجه نمود و از دیگر ابعاد آن غافل بود؛ لذا قرآن از همه جهات
معجزه است.
موضوع حادث یا قدیم بودن قرآن در زمان
خلفای بنی‌عباس مطرح بوده است. اشاعره طرف‌دار قدیم بودن قرآن بودند، و معتزله طرف‌دار حدوث آن، اگر منظور از کلام الله محتوا و مضمون آن است، به‌طور قطع قدیم است؛ یعنی همیشه در
علم خدا بوده و علم بی‌انتهای
پروردگار همیشه به آن احاطه داشته است و اگر منظور، این الفاظ و کلمات است که بر پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نازل شده، بدون شک حادث است!
۱. «بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن کریم»، مجله
بینات، سال دوم، ش ۱، بهار ۷۴، ص ۹۰، مؤسسه امام رضا.
۲. عباس‌علی عمید زنجانی،
مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، فصل هفتم، سازمان چاپ انشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ ۴، ۱۳۷۹ش.
۳. شیخ حر عاملی،
وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، الطبقه الثانیه، ۱۴۱۴ ق، ج ۶، ص۱۷۷.
سایت اندیشه قم.
