نسیان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نسیان،
فراموشی،
رحمت خدا، صفات سلبیه،
غفلت،
خیر.
پرسش: اینکه در بعضی از آیات آمده که خداوند در دنیا و
آخرت ، عده‌ای را فراموش می‌کند، مگر خدا دچار فراموشی می‌شود؟
پاسخ: خداوند متعال در
قرآن مجید ، چهار بار نسیان بندگان را به خود نسبت داده است؛ چنان‌که در آیه‌ای می‌فرماید: "امروز آنها را فراموش می‌کنیم؛ همان‌گونه که آنها لقای چنین روزی را فراموش کردند. " این
آیه و آیات مشابه آن مؤید این مطلب است که در آخرت (و حتی دنیا) عده‌ای مورد فراموشی خدا قرار می‌گیرند. اما منظور از این فراموشی چیست؟ استدلال‌های عقلی و کلامی موجود در منابع
اسلام ،
نسیان به مفهوم عدم احاطه بر احوال مخلوقات را از ساحت
مقدس خداوند دور می‌داند. همچنین در خود کلام
حق نیز آمده است؛" پروردگارت فراموشکار نیست. "
از سخنان معصومان ـ علیهم‌السلام ـ روشن می‌شود که مقصود از نسیان خداوند، غفلت و عدم
علم و
آگاهی نیست که حق سبحان از تمام علوم پنهانی با خبر است؛ بلکه مقصود قطع نظر رحمت الاهی است که اهلش شایسته آن‌اند.
در این مجال، ابتدا به بیان آیاتی که براساس آنها سؤال مذکور طرح شده می‌پردازیم و سپس با ادله عقلی، قرآنی و روایی به پاسخ سؤال می‌پردازیم. رویکرد ما براساس بسط و تشریح سؤال و سپس رفع ابهام و تناقض خواهد بود.
در
قرآن کریم با آیاتی چند روبه‌رو می‌شویم که در بدو امر زمینه این سؤال را ( که آیا خداوند عده‌ای را فراموش می‌کند؟) فراهم می‌کند این آیات عبارتند از:
«
فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا »؛ "امروز آنها را فراموش می‌کنیم؛ همان‌گونه که آنها لقای چنین روزی را فراموش کردند."
«
وَ قیلَ الْیَوْمَ نَنْساکُمْ کَما نَسیتُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا »؛ "و گفته می‌شود امروز شما را فراموش می‌کنیم؛ همان‌گونه که شما دیدار امروزتان را فراموش کردید."
«
قالَ کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسی »؛ " همان‌گونه که نشانه‌های ما را نادیده می‌انگاشتی، امروز تو نیز فراموش خواهی شد."
«
نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُم »؛ "خداوند را فراموش کردند و خداهم آنها را فراموش کرد."
می‌بینیم که در این آیات خدای سبحان به‌وضوح بیان فرموده است که عده‌ای در پیشگاه او فراموش خواهند شد. سه
آیه اول این نسیان را مربوط به روز محشر و آیه چهارم، آن را مربوط به
دنیا می‌داند.
حال این پرسش مطرح می‌شود که اولاً آیا خداوند دچار فراموشی می‌شود؟ و آیا می‌توان صفت نسیان (به معنای عدم حضور امری در نزد خداوند) را به او نسبت داد؟ ثانیاً اگر این‌طور است، در مورد چگونگی و کیفیت آن چه می‌توان گفت؟ و آیا می‌توان صفت
نسیان (به معنای عدم حضور امری در نزد خداوند) را به او نسبت داد؟
آیا خداوند دچار فراموشی می‌شود؟
عقاید اسلامی و باورهای دینی که البته مبتنی بر استدلال است، تمام صفات نقص ( سلبیه) و از جمله نسیان به این معنا را از خداوند سلب می‌کند و او را که درجات
کمال و علم را داراست، مبرا از هرگونه
نقص و فقدان می‌داند که مشروحا ًدر منابع اعتقادی و کلامی معتبر و با براهین مستدل عقلی و فلسفی اثبات شده و بیان تفضیلی آنها خارج از حوصله بحث است.
قرآن مجید نیز به‌صراحت باری تعالی را از این نقیصه منزه دانسته، می‌فرماید: «
و ما کان ربک نسّیا »؛ " پروردگار تو فراموشکار نیست."
در جایی دیگر می‌فرماید: «
لا یَضِلُّ رَبِّی وَ لا یَنْسی »؛ " پروردگار من نه گمراه می‌شود و نه فراموش می‌کند."
بنابراین به گواهی این دسته از آیات قرآن نیز، فراموشکاری در ذات
مقدس پروردگار راه ندارد.
حال سؤال این است که پس آیاتی که فراموش کردن بندگان را به خداوند نسبت داده است، به چه معناست؟!
روایات معصومان ـ علیهم‌لسلام ـ همواره گره‌گشای مسائل و مبین و مفسر آیات الاهی‌اند، اینجا نیز به‌روشنی این ابهام را برطرف می‌کنند.
در حدیثی از
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در تفسیر آیه "
فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ... " آمده است که « نَنْساهُمْ یعنی آنان را ترک می‌کنیم؛ چون آنان
قیامت و آمادگی برای آن روزها را رها کرده بودند، ما نیز در آن روز آنان را به حال خود رها می‌کنیم »
پس متوجه می‌شویم که مقصود از
فراموشی ، برداشتن نظر
لطف و مرحمت نسبت به آن بنده است.
چنان‌که
حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ نیز در این باب فرموده‌اند: " فراموش کردن خداوند آن است که آنان را از
خیر محروم کند ".
و این شیوه حکیمانه براساس
عدالت و طبق مرام فراموشکاران است؛ مَثل این بندگان نسبت به خدا، مثل شاگردی است که در طول سال نسبت به درس خود بی‌اهمیتی و بی‌مبالاتی روا داشته، آینده تحصیلی و درس و مدرس خود را به بازیچه و تمسخر گرفته باشد و استاد نیز وقتی احوال او را بدین ترتیب می‌بینید، او را به حال خود را می‌گذارد و در روز
امتحان نیز از حمایت و مساعدت او خودداری می‌ورزد.
در عین حال توجه به این نکته ضروری است که این قطع رحمت خداوند متعال از بندگانش مشروط است به اینکه خود بندگان خدا را فراموش کنند و
دین و
آیین خویش را به بازیچه گرفته، مشغول و مغرور به دنیا شوند؛
یعنی خداوند جزای نسیان را با نسیان می‌دهد؛ چنان‌که که درباره
یاد خدا که در مقابل نسیان است، فرمود: «
فاذکرونی اذکرکم »؛ " مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم."
بنا بر آنچه بیان شد، خداوند در قرآن نسیان را به خود نسبت داده و از طرفی به گواهی
عقل و
قرآن ثابت می‌شود که آن فراموشی که حاصل
غفلت و نا آگاهی است، در وجود خدایی که کمال مطلق است و"عالم الغیبی" که ذره‌ای از حیطه علمش بیرون نیست،
راه پیدا نمی‌کند. بنابراین باید مقصود از فراموشی خداوند، همان بی‌توجهی و برچیده شدن نظر و عنایت باری تعالی و محروم ماندن از خیر و رحمت حضرت
حق باشد.
امید است توفیق
تدبر در آیات قرآن همواره و روز افزون شامل حال ما بندگان تهی‌دست گردد تا شاید مورد غفران و
رحمت پروردگار قرار گیریم.
پایگاه اسلام کوئست.
