علی‌بن حاتم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حسن‌بن محبوب، رجال کشی، علی‌بن حاتم قزوینی.
پرسش: آیا نام علی‌بن حاتم قزوینی و حسن‌بن محبوب در کتاب
رجال کشّی آمده است؟
پاسخ: کشی درباره
حسن‌بن محبوب می‌گوید: او از اصحاب امام رضا ـ علیه‌السلام ـ بود که در سن هفتاد و پنج سالگی و در سال ۲۲۴ه.ق درگذشت. حسن‌بن محبوب از جمله کسانی است که علمای امامیه در صحیح دانستن
روایات آنان از
ائمه ـ علیهم‌السلام ـ یا از دیگر راویان،
اجماع دارند.
اما در کتاب کشی، نامی از علی‌بن حاتم قزوینی برده نشده است. شاید علتش آن است که کشی از نظر زمانی ـ تا حدودی ـ قبل از علی‌بن حاتم قزوینی بوده است. اما نجاشی او را
ثقه و مورد
اعتماد می‌داند.
کشی در رجال خود درباره افراد زیادی صحبت کرده و درباره
وثاقت و عدم وثاقت آنان
قضاوت کرده و یا به
مذهب آنان اشاره کرده است. حسن‌بن محبوب یکی از این افراد است.
کشی درباره ابن‌محبوب می‌گوید: «حسن‌بن محبوب‌بن وهب‌بن جعفر‌بن وهب، که وهب (جدّ اعلای حسن) از ممالیک (بردگان) بود که بعد از آزاد شدن به خدمت امیر المؤمنین
امام علی ـ علیه‌السلام ـ در آمد». حسن‌بن محبوب از اصحاب
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ بود که در سن هفتاد و پنج سالگی و در سال ۲۲۴ه.ق درگذشت.
سپس کشی برخی از روایات که درباره حسن‌بن محبوب گفته شده است را می‌آورد، از جمله می‌گوید: «احمدبن محمدبن ابی‌نصر بزنطی می‌گوید: به
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ عرض کردم: حسن‌بن محبوب از طرف شما برای ما یادداشتی آورده است، آن حضرت فرمود: راست گفته است».
همچنین کشی در رجال خود،
حسن‌بن محبوب را از جمله کسانی می‌داند که اصحاب
امامیه در صحیح دانستن روایات آنان از ائمه ـ علیهم‌السلام ـ یا از دیگر
راویان، اجماع دارند،
و همین بیان کشی باعث شد تا اصطلاحی در
حدیث ایجاد شود که به نام «اصحاب اجماع» شهرت یافت.
از جمله روایات حسن‌بن محبوب که در
کتاب کافی آمده است می‌توان به این روایت اشاره کرد:
«مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی الْعَطَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ـ علیه‌السلام ـ یَقُولُ اطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ تَزَیَّنُوا مَعَهُ بِالْحِلْمِ وَ الْوَقَارِ وَ تَوَاضَعُوا لِمَنْ تُعَلِّمُونَهُ الْعِلْمَ وَ تَوَاضَعُوا لِمَنْ طَلَبْتُمْ مِنْهُ الْعِلْمَ وَ لَا تَکُونُوا عُلَمَاءَ جَبَّارِینَ فَیَذْهَبَ بَاطِلُکُمْ بِحَقِّکُمْ».
حسن‌بن محبوب از معاویة‌بن وهب نقل می‌کند که
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ فرمود: «به دنبال علم‌آموزی باشید و آن را با حلم و وقار زینت دهید، و برای کسی که به او درس می‌دهید یا از او
علم فرا می‌گیرید،
تواضع داشته باشید، و از دانشمندان جبار و
ظالم نباشید که
باطل شما
حق شما را از میان ببرد».
علی‌بن أبی‌سهل حاتم‌بن أبی‌حاتم قزوینی یکی از
علمای امامیه در قرن چهارم است که کتاب‌های متعددی دارد.
نجاشی او را ثقه و مورد
اعتماد دانسته است.
درباره این
شخصیت در کتاب
رجال کشی مطلبی نیامده است. شاید به این علت است که به بیان برخی علما، کشّی در طبقه افرادی مانند کلینی است؛ یعنی در اوایل قرن چهارم، و لذا کتاب رجال خود را سال‌ها قبل از این نگاشته است؛ ولی
علی‌بن حاتم قزوینی در نیمه‌های قرن چهارم؛ یعنی درست در سال ۳۵۰ه.ق به تصریح شیخ طوسی، زنده بوده است،
پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که کشّی از نظر زمانی متقدم بر علی‌بن حاتم قزوینی است؛ لذا اسمی از علی‌بن حاتم در
کتاب او نیامده است.
اما روایتی از علی‌بن حاتم قزوینی که در کتاب
تهذیب الاحکام شیخ طوسی آمده است:
«عَلِیُّ بْنُ حَاتِمٍ الْقَزْوِینِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرٍو عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْحُسَیْنِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمَذَانِیِّ قَالَ اخْتَلَفَتِ الرِّوَایَاتُ فِی الْفِطْرَةِ فَکَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ صَاحِبِ الْعَسْکَرِ ـ علیه‌السلام ـ أَسْأَلُهُ عَنْ ذَلِکَ فَکَتَبَ أَنَّ الْفِطْرَةَ صَاعٌ مِنْ قُوتِ بَلَدِک....».
علی‌بن حاتم به چند واسطه از ابراهیم‌بن محمد همدانی نقل می‌کند که ابراهیم‌بن محمد به علت اختلافی که در موضوع
زکات فطره (
ماه رمضان) بین شیعیان پیش آمد، خدمت
امام هادی ـ علیه‌السلام ـ
نامه نوشت و حضرت در جواب فرمود: «مقدار
فطریه برای ساکنان هر شهری؛ یک صاع
از جنس قوت (
غذا‌ی) غالب که بیشتر مورد استفاده مردم آن‌جاست باید پرداخت شود».
[http://islamquest.net/fa/archive/question/fa۲۴۸۶۶ پایگاه اسلام کوئست.
