علم اخلاق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: علم اخلاق، اخلاق.
پرسش: فرق میان اخلاق و علم اخلاق چیست؟ کدام جامع‌تر است؟ کدام تعریف درباره علم اخلاق جامع‌تر است؟
پاسخ: تعریفی که از میان تعری‌های دانشمندان اسلامی می‌توان جمع‌بندی نمود، عبارت است از: "اخلاق کیفیتی برای نفس آدمی است که رفتارهایی متناسب با آن از
انسان بروز می‌کند". برای علم اخلاق نیز تعریف‌های متعددی بیان شده است و از جمله آن تعریفی است که مرحوم نراقی نموده است: وی در
جامع السعادات می‌گوید: "علم اخلاق
دانش صفات (ملکات) مهلکه و منجیه و چگونگی موصوف شدن و متخلق گردیدن به صفات نجات‌بخش و رهایی از صفات هلاک‌کننده است". در مورد جامعیت بین اخلاق و علم اخلاق گفتنی است؛ تفاوت آن دو تنها در صحنه نظریه‌پردازی و عمل‌کرد بوده و بر این اساس سخن از جامعیت هرکدام نسبت به دیگری معنایی نخواهد داشت.
"اخلاق" از نظر لغت جمع "خُلْق" به معنای خوی، طبع، سجیه و
عادت است،
اعم از این‌که آن سجیه و عادت نیکو باشد یا زشت و بد.
دانشمندان علم اخلاق برای اخلاق معانی متعددی ارائه نمودند:
برخی آن را ملکه‌ای نفسانی دانسته‌اند که مقتضی صدور کارها از انسان بدون نیاز به فکر و
اندیشه است.
برخی نیز اخلاق را تنها بر
فضایل اخلاقی اطلاق می‌کنند و آن را در مقابل ضد اخلاق به کار می‌برند.
و گاهی نیز به معنای نهاد اخلاقی
زندگی به کار می‌رود.
بنابراین معانی اصطلاحی متفاوتی برای اخلاق بیان شده است که جمع دقیق آن ممکن نیست؛ اما می‌توان اخلاق را در اصطلاح دانشمندان اسلامی، به‌گونه‌ای جمع‌بندی کرد که نسبتاً جامع بین آنها باشد و آن عبارت است از: "اخلاق، کیفیتی برای نفس آدمی است که رفتارهایی متناسب با آن از انسان بروز می‌کند"؛ یعنی اگر کیفیت نفس خوب باشد، کارهای خوب و اگر بد باشد کارهای بد صورت می‌گیرد؛ پس اخلاق به اخلاق
حسنه، خوب، اخلاق رذیله و بد تقسیم می‌شود. این کیفیت نفسانی ممکن است به‌صورت غیر راسخ یا به شکل ملکه درآید.
برای علم اخلاق نیز تعاریف متعدد و مختلفی ذکر شده است.
عالمان اسلامی و غربی تعریف‌هایی برای علم اخلاق ارائه کرده‌اند که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم.
برخی علم اخلاق را
علم چگونگی اکتساب اخلاق نیکو دانسته اند که براساس آن، افعال و احوال شخص نیکو می‌شود.
برخی نیز آن را علم چگونه زیستن خوانده‌اند.
برخی براساس همان معنای لغوی اخلاق به تعریف علم اخلاق پرداخته‌اند؛ به‌عنوان مثال، علم اخلاق به "علم آگاهی و اطلاع از عادات و آداب و سجایای بشری"
تعریف شده است.
هم‌چنین مرحوم نراقی در
جامع السعادات می‌گوید: "علم اخلاق دانش صفات (ملکات) مهلکه و منجیه و چگونگی موصوف شدن و متخلق گردیدن به صفات نجات‌بخش و رهایی از صفات هلاک‌کننده است".
با توجه به کتاب‌های اخلاقی؛ چون
جامع السعادات،
معراج السعاده و ...
می‌توان گفت که علم اخلاق از دیدگاه دانشمندان اسلامی، علمی است که از انواع صفات خوب و بد بحث کرده، آنها را مورد شناسایی و تعریف و تبیین قرار داده، کیفیت اکتساب صفات خوب و
فضایل را و نیز چگونگی زدودن صفات رذیله را بیان کرده است.
بنابراین موضوع علم اخلاق عبارت است از: صفات خوب و روش کسب آنها و صفات بد و راه زدودن آنها؛ این صفات خوب و بد از آن جهت که با افعال اختیاری انسان مرتبط هستند، در علم اخلاق مورد نظر می‌باشند. غایت علم اخلاق رساندن انسان به
کمال و
سعادت جاودان و منزل مقصودی است که برای رسیدن به آن
خلق شده است؛ چنان‌که بیان شد علم اخلاق یکی از شعبه‌های
فلسفه به معنای عام آن بوده است.
اخلاق عبارت است از: روش و منش چه نیک و چه بد و
علم اخلاق؛ یعنی دانش به این روش‌ها و منش‌ها و این‌که کدامشان باید مورد
عمل قرار گیرد و به عبارتی تفاوت اخلاق و علم اخلاق، تنها در صحنه نظریه‌پردازی و عمل‌کرد بوده و بر این اساس،
سخن از جامعیت هر کدام نسبت به دیگری معنایی نخواهد داشت.
پایگاه اسلام کوئست.
