شرط الشیخین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: شرط الشیخین، صحیح بخاری، صحیح مسلم،
حدیث صحیح.
پرسش: ۱. عبارت (علی
شرط الشیخین "بر اساس شرط شیخین ") بخاری و مسلم چه چیزی را در
راوی شرط می‌دانند؟ ۲. عبارت (علی شرط البخاری، بر اساس شرط بخاری (چه چیزی را در راوی شرط می‌داند؟ ۳. عبارت (علی شرط البخاری، براساس شرط مسلم) چه چیزی را در راوی شرط می‌داند؟
پاسخ: منظور از شرط بخاری (بنا بر آن‌چه گفته شده است) این است: وی در نقل روایت در صحیحش سه شرط گذاشته که عبارت است از: ۱. دانشمندان بر وثاقت راوی اتفاق داشته باشند؛ ۲. راوی ضابط باشد؛ یعنی فراموش‌کار نباشد؛ ۳. راوی کسی را که از او
روایت می‌کند، ملاقات کرده باشد و مسلم در نقل روایت در صحیحش شرط نموده، تمام افراد در سلسله
سند حدیث از اول تا آخر همه
موثق باشند.
فرق بین این دو، این است که مسلم هم‌عصر بودن راوی و مروی‌عنه (کسی که از او روایت می‌کند) را کافی می‌داند؛ اگرچه باهم ملاقات نکرده باشند؛ اما بخاری علاوه بر هم‌عصر بودن، ملاقات آن دو را نیز شرط می‌داند.
منظور از شرط بخاری (بنابر آن چه گفته شده است): وی در نقل روایت در صحیحش سه شرط گذاشته که عبارت است از: ۱. دانشمندان بر
وثاقت راوی اتفاق داشته باشند؛ ۲. راوی ضابط باشد؛ یعنی فراموش‌کار نباشد؛ ۳. راوی کسی را که از او روایت می‌کند، ملاقات کرده باشد.
حافظ ابوالفضل‌بن طاهر می‌گوید: بخاری شرط نموده است که حدیثی را روایت می‌کند که همه بر وثاقت
راویان آن تا جایی که به صحابی مشهور می‌رسد، اتفاق داشته باشند و سندش نیز متصل باشد و جایی قطع نشده باشد.
ولی
مسلم در نقل روایت در صحیحش (صحیح مسلم) شرط نموده، تمام افراد در سلسله سند حدیث از اول تا آخر همه موثق باشند. حدیث صحیح در نظر وی همین است.
پس بخاری و مسلم خود را ملزم می‌دانند که تنها
احادیث صحیح را نقل کنند. اما حدیث صحیح به نظر مسلم با حدیث صحیح به نظر
بخاری متفاوت است.! فرق بین این دو نظر، این است که مسلم هم‌عصر بودن راوی و مروی‌عنه (کسی که از او روایت می‌کند) را کافی می‌داند؛ اگرچه باهم ملاقات نکرده باشند؛ اما بخاری علاوه بر هم‌عصر بودن ملاقات آن دو را نیز شرط می‌داند.
بر این اساس است که گفته‌اند: بخاری بر مسلم ترجیح دارد؛ زیرا بخاری در
نقل حدیث در صحیحش شرط نموده که راوی علاوه بر هم‌عصر بودنش با شیخش باید شنیدن از او نیز ثابت شده باشد؛ اما مسلم تنها هم‌عصر بودن را کافی دانسته است.
پس فرق این دو، این است که مسلم در راوی شنیدن از شیخش را شرط نمی‌داند.
لازم به تذکر است که گرچه بخاری و مسلم شرایطی را برای بیان روایت در صحیح خود ذکر کرده‌اند، ولی معنایش این نیست که همه روایاتی را که این شرایط را دارا بوده، بیان کرده باشند؛ بلکه بسیار دیده می‌شود که روایتی براساس شرایطی که آنها ذکر کرده‌اند، روایت صحیح محسوب می‌شود؛ ولی با‌این‌حال چون به مذاق آنان خوش نیامد، از بیان آن دریغ نموده‌اند.
به‌عنوان نمونه دو مورد را از
مستدرک الصحیحین حاکم نیشابوری ذکر می‌کنیم.
حاکم نیشابوری می‌گوید: ابوزکریا عنبری، از محمدبن عبدالسلام از اسحاق‌بن ابراهیم، از نضر‌بن شمیل، از شعبه، از ابو‌مسلمه، از ابو‌نضره نقل می‌کند که گفت: آیه «
فما استمتعتم به منهن فآتوهن أجورهن فریضه»
را بر
ابن عباس خواندم، ابن‌عباس گفت: «فما استمتعتم به منهن إلی أجل مسمی» گفتم: ما این چنین نمی‌خواندیم، ابن‌عباس گفت: و الله به همین صورت
خداوند نازل نموده است.
حاکم می‌گوید: براساس شرط مسلم، این
حدیث صحیح است؛ ولی در صحیحین نیامده است.
برای آیه شریفه «
ما کانَ لِلنَّبِیِّ وَ الَّذینَ آمَنُوا أَنْ یَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِکینَ وَ لَوْ کانُوا أُولی قُرْبی مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحابُ الْجَحیم»
شأن نزولی از منبع معتبر
اهل سنت نقل شده که ابی‌خلیل از علی ـ علیه‌السلام ـ نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: از کسی شنیدم برای پدر و مادرش که
مشرک بودند
استغفار می‌کرد، به او گفتم: برای پدر و مادر مشرکت استغفار نکن؛ گفت: مگر نه این‌که ابراهیم برای پدر مشرکش استغفار نمود. این مطلب را خدمت
پیامبر (ص) گفتم که این آیه نازل شد: نباید پیامبر و کسانی که
ایمان آورده‌اند، برای مشرکان هرچند از خویشاوندان باشند ـ پس از آن که دانستند که به
جهنم می‌روند ـ طلب آمرزش کنند.
آمرزش خواستن
ابراهیم برای پدرش، نبود مگر به‌خاطر وعده‌ای که به او داده بود و چون برای او
آشکار شد که پدرش دشمن خداست، از او بیزاری جست؛ زیرا ابراهیم بسیار خداترس و بردبار بود.
حاکم در مستدرک الصحیحین این
روایت را صحیح السند می‌داند و می‌گوید: اما صحیحین این را
نقل نکردند.
از‌این‌رو می‌بینیم که بخاری در کتاب صحیحش از چهارصد و سی چهار راوی
حدیث نقل می‌کند که مسلم از آنان نقل نکرده و نیز مسلم در
کتاب صحیحش از ششصدو بیست و پنج راوی حدیث نقل می‌کند که بخاری از آنان نقل نکرده است.
روایات صحیحی که در دو کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم نیامده است، بسیارند که ما تنها به دو مورد اشاره کردیم.
تذکر این نکته نیز ضروری است که براساس تحقیقات صورت گرفته، تمام
روایات صحیح بخاری و مسلم از صحت برخوردار نیست؛ بلکه بسیاری از روایات ضعیف در آن هست که قابل استناد نمی‌باشد.
پایگاه اسلام کوئست.
