• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سوره‌های مکی و مدنی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: سوره‌های مکی و مدنی.
پرسش: سوره‌های مکی و مدنی طی چند سال نازل شدند و موضوع آنها چه چیز بود؟
پاسخ: در اینکه مکی یا مدنی بودن سوره‌ها براساس چه معیاری است، میان مفسران چند نظر وجود دارد که دو مورد از آن ذکر می‌شود.




۱.۱ - ۱. دیدگاه اول: زمان نزول

مشهور مفسران و دانشمندان علوم قرآنی زمان نزول را معیار قرار داده‌اند، و گفته‌اند: آنچه پیش از هجرت پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ از مکه به مدینه نازل شده، مکی و آنچه بعد از هجرت نازل شده مدنی است؛ هرچند در سال فتح مکه در مکه نازل شده باشد، یا در سفرهایی که حضرت در مدینه نبوده است، نازل شده باشد.
[۱] سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۵۵، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۱ ق.    
[۲] الزرقانی، محمدعبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۸۷، دار احیاء التراث العربی، بی‌جا، بی‌تا.
[۳] ملاحویش آل‌غازی، عبدالقادر، بیان المعانی، ج ۴، ص ۲۶۱، مطبعة الترقی، دمشق، چاپ اول، ۱۳۸۲ ق.
[۴] خمینی، سیدمصطفی، تفسیر القرآن الکریم، ج ۱، ص ۱۷، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، ۱۴۱۸ ق.
[۵] معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، ص ۸۱ و ۸۲، مؤسسه فرهنگی التمهید، قم، چاپ چهارم، ۱۳۸۱ ش.
[۶] احمدی، حبیب الله، پژوهشی در علوم قرآن، ص ۶۱، فاطیما، قم، چاپ چهارم، ۱۳۸۱ ش.


۱.۱.۱ - نمونه‌ای از این آیات

مانند آیه‌ شریفه‌ «...امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به‌عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفت...»
[۷] مائده (۵)، آیه ۳.    
که در حجة الوداع در عرفه و بعد از هجرت نازل شد و مدنی است.
[۸] طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه:شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق:قصیرعاملی، احمد، ج ۳، ص ۴۱۳، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.    
[۹] الزرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۸۲ و ۲۸۳، دار المعرفة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۰ ق.
[۱۰] سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۸۳، دارالکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۱ ق.    
[۱۱] دروزة، محمد عزت، التفسیر الحدیث، ج ۱، ص ۳۸۶، دار إحیاء الکتب العربیة، قاهره، ۱۳۸۳ ق.


۱.۲ - ۲. دیدگاه دوم: محل نزول وحی

دیدگاه دیگر می‌گوید: آیات و سوره‌هایی که در «مکه» یا اطرافش نازل شده، مکی (هر چند پس از هجرت باشد)، و آنچه بعد از هجرت در «مدینه» نازل شده، مدنی است.
[۱۲] الزرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۷۳، دار المعرفة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۰ ق.
[۱۳] سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۵۵، دارالکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۱ ق.    
در این تقسیم‌بندی محل نزول وحی ، ملاک نام‌گذاری است.
[۱۴] صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ص ۱۶۷، منشورات الرضی، قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۲ ش.
[۱۵] آشنایی با علوم قرآنی، ص ۱۱۰.


۱.۲.۱ - ویژگی‌ سوره‌های مکی و مدنی

به‌طور‌کلی، بحث درباره‌ اصول اعتقادی اسلام ؛ مانند: اثبات توحید ، معاد ، آسمانی بودن قرآن ، برخورد تند با شرک و عادات جاهلی و... از ویژگی‌ها و موضوعات سوره‌های مکی است؛ اما تفصیل احکام و بیان شریعت اسلام و احتجاج با اهل کتاب و مبارزه با منافقان از ویژگی‌ها و موضوعات سوره‌های مدنی است.
[۱۶] دیب البغا، مصطفی، دیب مستو، محیی‌الدین، الواضح فی علوم القرآن، ص ۶۶، دار الکلم الطیب، دار العلوم الانسانیة، دمشق، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
[۱۷] معرفت، محمدهادی، تاریخ قرآن، ص ۵۱، سمت، تهران، چاپ پنجم، ۱۳۸۲ ش.
[۱۸] آشنایی با علوم قرآنی، ص ۱۱۱.


۱.۲.۲ - اقسام دوره نزول قرآن

دوره‌ نزول قرآن به دو قسمت تقسیم شده است: یکی پیش از هجرت پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و دیگری پس از هجرت آن حضرت از مکه به مدینه.

۱.۲.۳ - دوره اول نزول قرآن

دوره اول نزول قرآن، از هنگام بعثت خاتم انبیا تا پایان اقامت آن حضرت در مکه می‌باشد.

۱.۲.۴ - دوره دوم نزول قرآن

دوره‌ دوم نزول قرآن پس از هجرت رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ از مکه به مدینه تا زمان رحلت آن حضرت است‌.
[۱۹] بیگلری، حسن، سرّ البیان فی علم القرآن با تجوید کامل استدلالی، ص ۴۱ و ۴۲، کتابخانه سنائی، بی‌جا، چاپ پنجم، بی‌تا.


۱.۲.۵ - تفاوت دوره مدنی نزول قرآن با دوره مکی

مشهور مفسران و دانشمندان علوم قرآنی، دوره مدنی نزول قرآن را ده سال معرفی کرده‌اند؛
[۲۰] رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی‌سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق: حکمت‌، علی اصغر، ج ۱، ص ۴۱، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ ش.
[۲۱] نکونام، جعفر، در آمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص ۲۰۹، نشر هستی‌نما، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
[۲۲] قرشی، سید‌علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج ۱، ص ۸، بنیاد بعثت، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۷ ش.
[۲۳] مرکز الثقافة و المعارف القرآنیة، علوم القرآن عند المفسرین، ج ۱، ص ۳۰۵، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، چاپ اول، ۱۳۷۵ ش.
اما دوره‌ مکی نزول قرآن را -با توجه به روایات ـ
[۲۴] ابن حنبل، المسند، باب «بدایة مسند عبدالله بن عباس»، ح ۲۲۷۶.
[۲۵] واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، تحقیق: زغلول، کمال بسیونی، ص ۹، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
[۲۶] نکونام، جعفر، در آمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص ۲۲۹ ـ ۲۳۱، نشر هستی‌نما، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
مختلف گزارش نموده‌اند:برخی آن را هشت و برخی آن را ده
[۲۷] طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق:ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج ۲، ص ۳۸۴، دار التراث، بیروت، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.    
[۲۸] نکونام، جعفر، در آمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص ۲۳۲ ـ ۲۳۹، نشر هستی‌نما، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
و برخی دیگر آن را سیزده سال
[۲۹] طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق:ابراهیم، محمدأبوالفضل، ج ۲، ص ۳۸۴ و ۳۸۵، دار التراث، بیروت، چاپ دوم، ۱۳۸۷ ق.    
[۳۰] نکونام، جعفر، در آمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص ۲۳۹ ـ ۲۴۲، نشر هستی‌نما، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
گفته‌اند که به‌موجب آن مدت نزول قرآن دو یا سه یا پنج سال تفاوت پیدا می‌کند.

۱. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۵۵، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۱ ق.    
۲. ↑ الزرقانی، محمدعبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۸۷، دار احیاء التراث العربی، بی‌جا، بی‌تا.
۳. ↑ ملاحویش آل‌غازی، عبدالقادر، بیان المعانی، ج ۴، ص ۲۶۱، مطبعة الترقی، دمشق، چاپ اول، ۱۳۸۲ ق.
۴. ↑ خمینی، سیدمصطفی، تفسیر القرآن الکریم، ج ۱، ص ۱۷، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، ۱۴۱۸ ق.
۵. ↑ معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، ص ۸۱ و ۸۲، مؤسسه فرهنگی التمهید، قم، چاپ چهارم، ۱۳۸۱ ش.
۶. ↑ احمدی، حبیب الله، پژوهشی در علوم قرآن، ص ۶۱، فاطیما، قم، چاپ چهارم، ۱۳۸۱ ش.
۷. ↑ مائده (۵)، آیه ۳.    
۸. ↑ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه:شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق:قصیرعاملی، احمد، ج ۳، ص ۴۱۳، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.    
۹. ↑ الزرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۸۲ و ۲۸۳، دار المعرفة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۰ ق.
۱۰. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۸۳، دارالکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۱ ق.    
۱۱. ↑ دروزة، محمد عزت، التفسیر الحدیث، ج ۱، ص ۳۸۶، دار إحیاء الکتب العربیة، قاهره، ۱۳۸۳ ق.
۱۲. ↑ الزرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۷۳، دار المعرفة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۰ ق.
۱۳. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۵۵، دارالکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۱ ق.    
۱۴. ↑ صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ص ۱۶۷، منشورات الرضی، قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۲ ش.
۱۵. ↑ آشنایی با علوم قرآنی، ص ۱۱۰.
۱۶. ↑ دیب البغا، مصطفی، دیب مستو، محیی‌الدین، الواضح فی علوم القرآن، ص ۶۶، دار الکلم الطیب، دار العلوم الانسانیة، دمشق، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
۱۷. ↑ معرفت، محمدهادی، تاریخ قرآن، ص ۵۱، سمت، تهران، چاپ پنجم، ۱۳۸۲ ش.
۱۸. ↑ آشنایی با علوم قرآنی، ص ۱۱۱.
۱۹. ↑ بیگلری، حسن، سرّ البیان فی علم القرآن با تجوید کامل استدلالی، ص ۴۱ و ۴۲، کتابخانه سنائی، بی‌جا، چاپ پنجم، بی‌تا.
۲۰. ↑ رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی‌سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق: حکمت‌، علی اصغر، ج ۱، ص ۴۱، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ ش.
۲۱. ↑ نکونام، جعفر، در آمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص ۲۰۹، نشر هستی‌نما، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
۲۲. ↑ قرشی، سید‌علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج ۱، ص ۸، بنیاد بعثت، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۷ ش.
۲۳. ↑ مرکز الثقافة و المعارف القرآنیة، علوم القرآن عند المفسرین، ج ۱، ص ۳۰۵، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، چاپ اول، ۱۳۷۵ ش.
۲۴. ↑ ابن حنبل، المسند، باب «بدایة مسند عبدالله بن عباس»، ح ۲۲۷۶.
۲۵. ↑ واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، تحقیق: زغلول، کمال بسیونی، ص ۹، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
۲۶. ↑ نکونام، جعفر، در آمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص ۲۲۹ ـ ۲۳۱، نشر هستی‌نما، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
۲۷. ↑ طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق:ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج ۲، ص ۳۸۴، دار التراث، بیروت، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.    
۲۸. ↑ نکونام، جعفر، در آمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص ۲۳۲ ـ ۲۳۹، نشر هستی‌نما، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
۲۹. ↑ طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق:ابراهیم، محمدأبوالفضل، ج ۲، ص ۳۸۴ و ۳۸۵، دار التراث، بیروت، چاپ دوم، ۱۳۸۷ ق.    
۳۰. ↑ نکونام، جعفر، در آمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص ۲۳۹ ـ ۲۴۲، نشر هستی‌نما، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.


پایگاه اسلام کوئیست.    


رده‌های این صفحه : سور مکی و مدنی | قرآن شناسی
جعبه ابزار