رکوع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: رکوع، عبادت، رکوع مستحب، ارکعوا
پرسش: در
آیه ۷۷ سوره حج(۲۲) آمده: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا
ارْکعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّکمْ وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ». طبق این آیه، با توجه به این که
رکوع در کنار
سجود و
عبادت آمده، به نظر میرسد که به عنوان یک عمل جداگانه
مستحب مطرح شده باشد. شاید از آیات
۴۳ سوره بقره ،
۴۳ سوره آل عمران(۳) ، و
۲۴ سوره ص(۳۸) هم بتوان چنین استفادهای را کرد. آیا رکوع به عنوان یک عمل عبادی مستقل و خارج از
نماز وجود دارد؟
پاسخ: از مجموع آیات قرآن کریم چنین به دست می آید که مراد از رکوع و سجود در آیات مورد پرسش، نماز باشد از باب نام گذاری کل به اسم جزء؛ یعنی چون رکوع و سجود، از
ارکان و اجزای مهم نماز است؛ بدین سبب رکوع ذکر شده و از آن اراده نماز شده است. و این امر در صناعت ادبی مرسوم و بدون اشکال است.
در پاسخ به این سوال، مفسران به چند گروه تقسیم شده‌اند. برخی از امر به رکوع و سجود، افاده نماز را کرده‌اند و برخی، این دو را به خودی خود، عبادت محسوب می کنند. و برخی دیگر نیز، اشاره به عبادت مستقیم رکوع درزمان یهود داشته اند که خود این رکوع، موضوعیت داشته و نوعی عبادت برای یهود بوده است و ... که به اقوال مفسران اشاره می‌کنیم:
- امر به رکوع،
امر به نماز است.
بسیاری از مفسران
قرآن معتقدند؛ امر به رکوع و سجود در
آیه ۷۷ سوره حج(۲۲) ، امر به نماز است؛ و دلیل این که رکوع و سجود را در مقابل عبادت قرار داده، این است که مراد از جمله "واعبدوا ربّکم"، امر به سایر عبادات
تشریع شده در دین - مثل
حج و روزه- می‌باشد.
- امر به رکوع،
امر به نماز جماعت است.
همچنین امر به رکوع در
آیه ۴۳ سوره بقره ، بنابر نظر اکثر مفسران، امر به نماز است، منتها امر به نماز همراه با جماعت به قرینه راکعین که به صیغه جمع آمده است.
- امر به رکوع،
امر به نوعی از عبادت است.
برخی از مفسران نیز می‌گویند: رکوع و سجود، به خودی خود نوعی عبادت هستند، چنانچه
پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: در شب
معراج آسمان‌ها پر از
ملائکه بوده که بعضی دائماً در حال رکوع بودند، و بعضی در سجود، و بعضی در
قیام و... و سجده دارای اقسامی است که یک نوع آن سجده
تواضع است و گویا مراد از رکوع و سجود در این آیه، رکوع و سجود تواضع باشد.
- امر به رکوع،
امر به نماز با رکوع است.
برخی نیز گفته اند که "ارکعوا" در این آیه،
امر به رکوع تنها است؛ یه دلیل آن که نماز یهود دارای رکوع نبوده، قرآن آنها را امر به رکوع کرده است؛ یعنی نمازشان را با رکوع بخوانند.
- امر به رکوع،
امر به شکرانه نعمت است.
در امر به رکوع و سجده نسبت به
حضرت مریم سلام الله علیه در
آیه ۴۳ سوره آل‌عمران(۳) دو احتمال وجود دارد:
۱. رکوع در این آیه، امر به نماز جماعت و هم آهنگ شدن با دیگر نماز گزاران است، به قرینه راکعین که به صیغه جمع آمده است.
۲. احتمال دیگر این که چون خداوند در
آیه قبل ، سه موهبت (برگزیدن او، پاک و
مطهر نمودنش، برگزیدنش بر زنان عالم) به حضرت مریم سلام الله علیه نموده؛ به همین دلیل او را بابت شکرانه این سه
نعمت، مأمور به انجام سه وظیفه (رکوع، سجده، قنوت) کرده است.
اما معنای «خرّ راکعاً» در
آیه ۲۴ سوره ص(۳۸) برخی از مفسران برآنند، منظور از رکوع در این آیه سجده است.
زیرا «خرّ» به معنای شنیدن صدای آب -که از بالا به پائین ریخته شود- یا وزیدن باد، و افتادن از بالا به پایین است.
و رکوع هم به معنای مطلق انحناء و خم شدن است.
پس با قرینه شدن خرّ معلوم می شود راکعاً در این آیه به معنای سجده است.
گفتنی است که
رکوعات قرآن بخشی و گروهی از آیات است که در یک موضوع آمده و اتحاد مضمونی و معنایی دارند که با شروع آن موضوع، رکوع آغاز می گردد و با تغییر و تحول کلام، به موضوعی دیگر ختم میشود، و پیدا است که شماره آیات مندرج در هر رکوع کم و زیاد است.
وجه تسمیه رکوع را می‌توان از آن‌جا دانست که در نمازهای شبانهروزی پس از خواندن
سوره حمد در
رکعت اول و دوم می‌توان به خواندن سوره‌های دیگر، یا لااقل چند آیه اکتفا کرد. پیرو این عقیده، برخی که قرآنشناس بودهاند اوایل هرچند آیهای را که یک عنوان و موضوع را تشکیل می‌دهد، معین ساختند و از آن جهت که بعد از قرائت آن بخش، نمازگزار به رکوع میرود، نام هر بخش را رکوع گذارده اند. عدد رکوعات قرآن طبق مشهور ۵۴۰ رکوع است و به طور متوسط و تقریبی هر صفحه از قرآن یک رکوع دارد.
از مطالب بیان شده چنین به دست می‌آید که مراد از رکوع و سجود در آیات ذکر شده، نماز باشد؛ از باب نام‌گذاری کل به
اسم جزء؛ یعنی چون رکوع و سجود، از ارکان و اجزای مهم نماز است؛ بدین سبب رکوع ذکر شده و از آن اراده نماز شده است. و این امر در صناعت ادبی مرسوم و بدون اشکال است.
البته، احتمال دیگری هم وجود دارد که مراد، خود رکوع و سجود، از باب شکر باشند.
اسلام کوئست
