حشر حیوانات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش: مراد از
حشر حیوانات در آیه ی: «و اذا اَلْوُحُوشُ حُشِرَتْ» چیست؟ آیا حیوانات نیز حشر و سؤال و جواب دارند؟
حشر در لغت به معنای جمع کردن
است و در آیه‌ی «ذلک حشرٌ علینا یسیرٌ»،
آن، جمع کردنی است که بر ما آسان است. به همان معنا به کار رفته است.
معنای حشر در اصطلاح شرع، عبارت است از: جمع آوری
خداوند خلایق را در
قیامت، جهت
محاسبه و سؤال و جواب. «از
خدا بترسید و بدانید که (روزگاری) به حضور او گرد می‌آیید».
وُحُوش جمع "وحش" به معنای حیوانات وحشی در مقابل اهلی است.
و حیواناتی که با
انسان اُنس ندارند وحشی خوانده می‌شوند.
این موضوع از مسائل اختلافی متکلمان و
مفسران است. بعضی معتقدند که چون حساب و سؤال و جواب، خاص مکلّفان است و چون حیوانات
مکلف نیستند، پس رستاخیزی برای حیوانات نیست. و حشر هر حیوانی،
مرگ آن است. غیر از
جن و انس که به قیامت موکول می‌گردد. و در مقابل، اکثر دانشمندان قایل اند که همه‌ی حیوانات دارای شعورند و در قیامت محشور می‌شوند و به نسبت درک و شعورشان مورد بازخواست قرار می‌گیرند.
آیات و روایات زیادی وجود دارد که دلالت بر
شعور و علم حیوانات می‌کند. ضمن آن که تجارب و علم روز انسانی نیز مؤید همین ادعاست.
از میان آیات قرآن کریم می‌توان به داستان فرار کردن مورچگان از برابر لشگر سلیمان،
داستان آمدن هدهد به منطقه "سبا در یمن" و آوردن خبرهای هیجان انگیز برای سلیمان،
شرکت پرندگان در مانور
حضرت سلیمانو حرف زدن پرندگان با یکدیگر و افتخار سلیمان به این که خداوند زبان پرندگان را به او آموخته است.
اشاره کرد که همگی دلالت بر شعوری بالاتر از
غریزه برای حیوانات دارند،. یا این که قرآن می‌گوید: «همه‌ی موجودات،
تسبیح گوی خدایند ولی شما نمی‌فهمید».
از نظر
علامه طباطبائی، این آیه بهترین دلیل است بر این که منظور از تسبیح موجودات، تسبیح ناشی از علم، و به زبان قال است، چون اگر مُراد زبان حال موجودات و دلالت آنها بر وجود صانع بود، دیگر معنا نداشت بفرماید: شما تسبیح آنها را نمی‌فهمید.
در برخی روایات، برای بعضی حیوانات مقاماتی بیان شده، مثل شتری که سه بار به مکه رفته باشد، اهل
بهشت است.
و یا
امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «شتری که هفت سال در صحرای
عرفه باشد، از حیوانات بهشتی است».
این گونه روایات نیز دلالت بر شعور و درک حیوانات دارد و گرنه اعطای مقام و منزلت برای آنان معنا و مفهومی نخواهد داشت و از حیث تجربی و علمی مشاهده می‌کنیم که عموم حیوانات به سود و زیان خود آگاهند، و دوست و دشمن خویش را می‌شناسند، و از خطر می‌گریزند و به منافع خود روی می‌آورند و یا تعلیم‌پذیر و مستعد برای انجام مأموریت‌های گوناگون اند.
از آیات و روایات به روشنی استفاده می‌شود که حیوانات نیز همانند انسان چون دارای درک و شعوراند، اگرچه در مرتبه‌ی پایین‌تر و به اندازه‌ی خود، پس به همین ملاک که ملاک حشر و بازگشت انسان به سوی خداست، آنها نیز دارای حشر و بازگشتشان به سوی خداست. از جمله آیاتی که مورد تمسک واقع شده، همین آیه‌ی شریفه ی «و اذا الوحوش حُشِرت»
است که گفته‌اند: مُراد از آن، جمع شدن حیوانات در روز قیامت است. اگرچه بعضی گفته‌اند: این آیه، راجع به مقدمات قیامت و ابتدای فنای عالم است،
ولی بسیاری از مفسران با توجه به آیه‌ی شریفه‌ای که می‌گوید: «هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست و نه هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، مگر این که آنها هم اُمّت هایی چون شمایند. ما در این کتاب، هیچ چیز را فروگذار نکردیم، سپس همگی به سوی پروردگارشان محشور می‌گردند».
، قول حشر حیوانات در قیامت را تقویت می‌کنند. گرچه در همین آیه در مورد تشبیه حیوانات به انسان، (أُممٌ أمثالُکمُ)، برخی بر این باورند که منظور این است که آنان (حیوانات) بسان شما آفریده‌ی خدای یکتا هستند و هر کدامشان نشان و دلیل بر
قدرت و عظمت و
علم و
حکمت آفریدگار خویش‌اند.
به باور برخی دیگر، منظور این است که آنها نیز بسان شما انسان‌ها در موضوع
تغذیه، پوشش، خواب و بیداری و راهیابی به چگونه زیستن، نیازمند تدبیرگری فرزانه‌اند تا خطوط زندگی شایسته و بایسته را برای آنان ترسیم نماید.
عدّه‌ی بسیاری با توجه به ادامه‌ی آیه، «ثم الی ربهم یُحشرون»، می‌گویند: منظور این است که آنها (حیوانات) بسان شما می‌میرند و پس از مرگ دگر باره برانگیخته می‌شوند و به سوی پروردگارشان محشور خواهند شد.
همین معنا مورد تأیید روایات اسلامی نیز قرار گرفته است. از جمله از
ابوذر نقل شده که می‌گوید: "ما خدمت
پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله) بودیم که در پیش روی ما دو بز به یکدیگر شاخ زدند، پیغمبر (صلی الله و علیه و آله) فرمود: می‌دانید چرا اینها به یکدیگر شاخ زدند؟ حاضران عرض کردند: نه، پیامبر (صلی الله و علیه و آله) فرمود: "ولی خدا می‌داند چرا، و به زودی در میان آنها داوری خواهد کرد".
و در روایتی از طرق اهل تسنن از پیامبر (صلی الله و علیه و آله) نقل شده که در تفسیر این آیه فرمود: "خداوند تمام این جنبندگان را روز قیامت بر می‌انگیزاند و
قصاص بعضی را از بعضی می‌گیرد، حتی قصاص حیوانی که شاخ نداشته و دیگری بی جهت به او شاخ زده است از او خواهد گرفت.
و
اسلام کوئیست.
