تکرار تقوا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تقوا،
ایمان ،
عمل صالح ، پرهیزکاری،
احسان ، ترک معصیت.
پرسش: آیه ۹۳ سوره مائده (۵) می‌فرماید:"
... إِذا مَا اتَّقَوْا وَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَ آمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَ أَحْسَنُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ "، معنای تکراری که در این آیه آمده است، چیست؟
پاسخ:
درباره تکرار تقوا در این آیه، میان مفسران اختلاف دیدگاه وجود دارد. بعضی آن را حمل بر تأکید کرده‌اند؛ زیرا اهمیت موضوع
تقوا ، ایمان و عمل صالح ایجاب می‌کند که در مورد آن به‌طور جدی و مکرر تأکید شود. گروهی دیگر از مفسران معتقدند که هر یک از این سه جمله، ناظر به یک حقیقت است که در این فرصت به چند نظر اشاره می‌کنیم.
منظور از "تقوا" که نخستین بار ذکر شده، همان احساس مسئولیت درونی است که
انسان را به‌سوی تحقیق و بررسی درباره دین و نگاه کردن در
معجزه پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه وآله ـ و جست‌و‌جو درباره
حق رهنمون می‌کند و نتیجه آن ایمان و عمل صالح است. به تعبیر دیگر، تا مرحله‌ای از تقوا در وجود انسان نباشد، به فکر تحقیق و جست‌و‌جوی حق نمی‌افتد. بنابراین نخستین‌بار که در آیه فوق سخن از تقوا به میان آمده، اشاره به این مرحله از تقواست و این منافات با آغاز آیه که می‌گوید:"
لَیسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ... " ندارد؛ زیرا ایمان در آغاز آیه، ممکن است به معنای
تسلیم ظاهری باشد، ولی ایمانی که بعد از تقوا به وجود آید، ایمان واقعی است.
دومین‌بار که سخن از تقوا به میان آمده، اشاره به تقوایی است که در درون جان انسان نفوذ می‌کند و اثر آن عمیق‌تر می‌شود و نتیجه آن ایمان مستقر و ثابتی است که عمل صالح جزو آن است؛ لذا در جمله دوم پس از
ذکر ایمان ، سخنی از عمل صالح به میان نیامده، بلکه تنها می‌فرماید:"
ثُمَّ اتَّقَوْا وَ آمَنُوا... ". یعنی این ایمان به‌قدری نافذ و ثابت است که نیازی به ذکر عمل صالح در تعقیب آن نیست.
در مرحله سوم که گفت‌و‌گو از تقوا می‌کند، منظور تقوایی است که به مرحله عالی خود رسیده؛ به‌گونه‌ای که علاوه بر دعوت به انجام وظایف حتمی، دعوت به احسان یعنی کارهای نیک نیز می‌کند، حتی کارهایی که از
واجبات نیست.
خلاصه این‌که هر یک از این سه تقوا، اشاره به مرحله‌ای از احساس مسئولیت و
پرهیزکاری است؛ مرحله ابتدایی، مرحله متوسط و مرحله نهایی، و هر یک قرینه‌ای در خود آیه دارد که به اتکای آن می‌توان مقصود را دریافت.
علت این‌که این واژه سه بار تکرار شد و خداوند مراحل سه‌گانه ایمان،
عمل صالح و احسان را به آن تقیید نمود؛ تأکید برای لزوم مقارنت و همراهی این مراحل، با تقوای واقعی است و این‌که نباید در این مراحل هیچ‌گونه غرض غیر دینی در کار باشد.
بنابراین مراد از آیه شریفه:"
لَیسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِیما طَعِمُوا... "، این است که بر کسانی که ایمان آورده و عمل صالح نموده‌اند، نسبت به اعمال حرامی که قبل از ایمان آوردن مرتکب شده‌اند گناهی نیست؛ اما به‌شرطی که ایمان و انجام عمل صالح در جمیع شئون زندگی آنان حکم‌فرما باشد و واجبات را انجام داده و از
محرمات پرهیز کنند. با داشتن چنین فضایلی اگر قبل از نزول آیه
تحریم و اطلاع از برخی محرمات و یا قبل از این‌که معنای آن را فهمیده باشند، به یکی از این پلیدی‌ها که عمل
شیطان است مبتلا بوده‌اند،
گناه ی بر آنها نیست و خدای تعالی از
گناهان گذشته آنان صرف‌نظر نموده است.
مقصود از تقوای اول، خودداری از
شرب خمر ، بعد از
حرمت و منظور از تقوای دوم، استوار و ثابت قدم بودن بر ترک
شراب ، و منظور از تقوای سوم، ترک همه معصیت‌ها و انجام کارهای نیکو است.
پایگاه اسلام کوئیست.
