بهشت حضرت آدم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حضرت آدم (علیه‌السلام)، بهشت.
پرسش: بهشتی که آدم (علیه‌السلام) در آن سکونت داشت، کدام بهشت است؟
پاسخ: درباره بهشت حضرت آدم (علیه‌السلام) میان
مفسران اختلاف نظر وجود دارد: برخی معتقدند، بهشت آدم (علیه‌السلام) باغی از باغ‌های سرسبز و روح افزای
زمین بوده است. عده‌ای بر آن‌اند که بهشت آدم در
آسمان هفتم بوده، نه در زمین و دلیل آن
هبوط است. گروهی دیگر معتقدند که بهشت آدم (علیه‌السلام) همان
بهشت موعود بوده است. نظریه چهارم آن است که بهشت آدم نه
بهشت برین است و نه باغی از باغ‌های زمین، بلکه بهشتی است برزخی مابین
دنیا و
آخرت، و ما بر آنیم که این نظریه جمع بین
آیات و
روایات مختلف در این باب است و موافق با ویژگی‌های مطروحه در متون دینی می‌باشد.
در قرآن آمده است: «و قلنا یا آدم اسکن انت و زوجک الجنة».
جنت به معنای باغ پر درخت، گردشگاه،
فردوس، بهشت است
و «جنات عدن»
که در قرآن آمده؛ یعنی باغ‌های که محل
اقامت دائمی است و چون
باغ معمولاً پوشیده از درخت است، به آن جنت گفته می‌شود.
و درباره بهشت گفته شده است: بهترین
جهان، جایی خوش آب و هوا و فراخ
نعمت و آراسته که نیکوکاران پس از
مرگ در آن مخلد باشند.
در این که منظور از بهشتی که حضرت آدم (علیه‌السلام) در آن سکونت داشت و بر اثر
وسوسه شیطان از آن‌جا رانده شد، کدام بهشت است، میان مفسران
اختلاف است:
عده‌ای معتقدند، این بهشت از نوع زمینی و باغی از همین باغ‌های دنیا بوده است. برخی دلایل آنان در این مسئله از این قرار است:
اگر بهشت آدم، بهشت اخروی بود، پس آن بهشت باید، جنت
خلد باشد و اگر آدم در جنت خلد ساکن بود، وسوسه شیطان بر وی عارض نمی‌شد؛ زیرا که آن‌جا، جای شیطان و وسوسه‌های او نیست.
کسی که داخل آن بهشت شود، دیگر از آن خارج نمی‌شود؛ چراکه
خداوند می‌فرماید: «و ما هم منها به مخرجین»؛
«و هیچ‌گاه از آن اخراج نمی‌گردند».
ابلیس زمانی که از
سجده بر آدم (علیه‌السلام) سرپیچی کرد، مورد
لعن و
غضب خداوند واقع شد، و بدیهی است که با
غضب خداوند توان و
قدرت رسیدن به جنت خلد را نداشت.
بدون
شک خدای متعال آدم را در زمین
خلق کرده و در این قضیه هیچ‌جا ذکری از انتقالش به
آسمان نیامده است.
تا در نتیجه بهشت آدم، بهشت برین باشد.
در بعضی از روایاتی که از
اهل بیت (علیهم‌السلام) به ما رسیده به این موضوع تصریح شده است و می‌تواند مؤید این معنا باشد، مانند روایتی که در آن از
امام صادق (علیه‌السلام) راجع به بهشت آدم سؤال شد، آن حضرت در پاسخ فرمودند: «جنة من جنان الدنیا، یطلع فیها الشمس و القمر و لو کان من جنان الآخرة ما خرج منها ابداً»؛
«باغی از باغ‌های دنیا بود که خورشید و ماه بر آن می‌تابید و اگر بهشت جاودان بود، هرگز آدم از آن بیرون رانده نمی‌شد».
برخی دیگر از مفسران برآن‌اند که بهشت آدم، همان بهشت اخروی بوده است.
دلیل این گروه آن است که الف و لام در لفظ «الجنة» افاده عموم ندارد؛ به جهت این‌که سکونت در بهشت‌های متعدد (جمیع جنان) محال است، پس به ناچار باید الف و لام در الجنة را انصراف داد به بهشت معهود سابق و بهشتی که معهود و معلوم در میان
مسلمانان است، همان بهشت
ثواب است.
ظاهر کلام
امام علی (علیه‌السلام) در
نهج البلاغه، مؤید همین معناست.
حضرت می‌فرماید: «فَاغْتَرَّهُ عَدُوُّهُ نَفَاسَةً عَلَيْهِ بِدَارِ الْمُقَامِ، وَمُرَافَقَةِ الاَْبْرَار».
«اما سرانجام ابلیس ـ که بر آدم، به سبب
زندگی در سرای جاودان (
دار مقام، خانه
اقامتگاه) و هم‌دمی با نیکان
رشک می‌برد ـ به دام فریبش افکند».
خانه اقامتگاه همان «
دار خلد» یا
سرای جاودان است و آن‌جایی است که
مؤمن همیشه در آن می‌ماند و آن بهشت برین است. جایی است که نیکان و خوبان در آن هستند.
هم چنین
امام علی (علیه‌السلام) در ادامه باز می‌فرماید: «وَوَعَدَهُ المَرَدَّ إِلَى جَنَّتِهِ»
«و خدا به آدم وعده داد که او را دوباره به جنت برگرداند.
ظاهر این کلام حضرت آن است که خداوند حضرت آدم را به جایی که در ابتدا بوده برگرداند، و جایی که حضرت آدم بعداً خواهد رفت، بهشت قیامت خواهد بود.
دیدگاه دیگر در این مسئله آن است که: بهشت حضرت آدم (علیه‌السلام)، در آسمان هفتم بوده است:
و دلیل آن قول خدای تعالی است که می‌فرماید: «اهبطوا منها»
«گفتیم همگی از آن فرود آیید»؛ پس اهباط نخستین از آسمان هفتم به آسمان اول بود و اهباط دوم از آسمان به زمین.
نظریه دیگر، در این موضوع که به نظر می‌رسد مناسب‌تر باشد،
نظریه چهارم است که تقربیاً خواسته است بین
آیات و
روایات مختلف در این باب جمع کند؛ و آن این است که:
اولاً: الف و لام در لفظ «الجنة» برای عهده خارجی است، نه الف و لام جنس یا استغراق.
ثانیاً: مقصود از بهشت آدم، نه بهشت برین و نه باغی از باغ‌های زمین است؛ بلکه بهشتی است مابین
دنیا و آخرت؛ یعنی بهشت برزخی که از سویی بعضی از
احکام بهشت آخرت، نظیر نشاط دائمی، نبود رنج گرسنگی و تشنگی و سرما و گرما را دارد، و از سويی دیگر، بعضی از احکام باغ‌های دنیا را داراست و از ویژگی‌های بهشت خلد برخوردار نیست؛ نظیر مصونیت از شیطان و وسوسه‌های وی؛ زیرا شیطان گرچه در جنت خلد و جنت لقا راه ندارد، اما در جنت‌های مثالی و برزخی راه می‌یابد و
وسوسه می‌کند.
البته طبق این نظریه، هم روایت منقول از امام صادق (علیه‌السلام) قابل توجیه است و هم دلایل گروهی که معتقدند بهشت آدم از باغ‌های زمینی بوده، قابل جواب است؛ زیرا:
دنیا مرادف زمین نیست و موجود آسمانی که در زمین نیست، هرچند به زمین هبوط کند، مصداق موجود دنیایی است؛ ازاین‌رو شامل موجود آسمانی هم می‌شود؛ پس آن‌چه در
روایت آمده «جنة آدم من جنان الدنیا» دنیایی در برابر آخرت (قیامت کبرا) است و شامل
برزخ هم می‌شود.
طلوع خورشید و ماه که با پدید آمدن شب و روز همراه است در غیر
قیامت کبرا امکان دارد؛ یعنی موجودی که اخروی به معنای قیامت کبرا نیست و برزخی است می‌تواند دارای
شب و روز باشد.
خروج از بهشت معهود آدم، دلالت دارد بر این‌که آن بهشت، جنت خلد که در
قیامت کبراست نبوده؛ ولی دلالت ندارد بر این‌که در دنیای مادی بوده است؛ پس خروج از برزخ غیر معقول و منافی با
قرآن نیست.
موجود برزخی به
برزخ نزولی و
برزخ صعودی قابل تقسیم است. اگر جنت آدم بهشت برزخی باشد، منحصراً برزخ بعد از
مرگ که بین دنیا و آخرت (قیامت کبرا) است،
اراده نمی‌شود.
زندگی در باغی از باغ‌های
دنیا مقامی به حساب نمی‌آید تا هبوط و سقوط از آن تصور شود.
اوصافی که برای این
بهشت ذکر شد، نظیر عاری بودن از رنج‌های درونی (گرسنگی و تشنگی) و رنج‌های بیرونی (سرما و گرما) با باغ‌های دنیایی هماهنگی ندارد.
در جواب کسانی که قائل هستند به این‌که بهشت آدم، بهشت اخروی بوده، باید گفت:
بهشت قیامت از سنخ
عالم ماده نیست، بلکه از
عالم مثال و بالاتر از آن است و حضرت آدم خلقتش از
خاک بود و از عالم ماده. بنابراین اگر آدم با بدن مادی در بهشت اخروی سکونت داشته باشد، تناسبی با بدن مادی ندارد. بهشت قیامت فوق
عالم ماده است و انسان در اثر تکامل و منتقل شدن از
عالم طبیعت وارد آن عالم و بهشت می‌شود البته
تبیین جسمانی بودن معاد که ظاهر متون دینی ماست، موجب گردید که
دانشمندان اسلامی آراء گوناگونی ارائه کنند مثلا
ملاصدراء جسم آن عالم را متناسب با آن عالم می‌داند و... تفصیل این مساله را در جای خود ببینید.
آن‌جا بهشت جاودان است و کسی که وارد آن شود، دیگر خارج نخواهد شد.
بهشت اخروی جایی است که
عصیان در آن‌جا راه ندارد و به تعبیر قرآن جای لغو نیست.
«لالغو فیها ولا تاثیم»؛
«نه
بیهودگی در آن است و نه
گناه».
این دیدگاه با کلام مولا
علی (علیه‌السلام) نیز منافاتی نخواهد داشت؛ زیرا چه‌بسا که وعده برگشت خدا به آدم به جایگاهش، می‌تواند همان بهشت برزخی باشد که انسان در سیر نزولی آن را طی کرده و در سیر صعودی قبل از جنت لقاء و بهشت اخروی از آن عبور خواهد کرد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «بهشت حضرت آدم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۸/۲۳.
