امّ‌کلثوم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ام‌کلثوم، بیتوته کردن، وفات.
پرسش: گفته می‌شود که امام علی ـ علیه‌السلام ـ در شب
ضربت خوردن در خانه ام‌کلثوم بودند، از طرفی عده‌ای دیگر می‌گویند: ام‌کلثوم قبل از
شهادت امیرالمؤمنین از دنیا رفته است؛ کدام مطلب صحیح است؟
پاسخ: در مورد ام‌کلثوم اختلاف روایات زیادی وجود دارد.
تنها چیزی که در این مورد مسلم است، این است که ایشان دومین دختر، حضرت امیرالمؤمنین از فاطمه زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ بوده است که در سال ششم هجری چشم به دنیا گشود.
در این مورد، تقریباً تمامی مورخین اتفاق نظر دارند و همگی آورده‌اند که نام او
زینب صغری، و کنیه‌اش ام کلثوم بوده است.
بعضی نیز ام کلثوم را نام آن بانوی معظم دانسته‌اند.
گفتنی است صاحب اعیان الشیعه، چهار دختر را با این کنیه به حضرت امیر منسوب دانسته است که به قول مرحوم مدرسی، صاحب اعیان الشیعه در این سخن متفرد و تنهاست.
اما در زندگی آن بانو، سه جهت باید مورد بررسی قرار گیرد و زنده بودن ایشان در زمان شهادت امیرالمؤمنین، اثبات شود.
الف) بیتوته کردن امیرالمؤمنین در شب نوزدهم رمضان در خانه ام‌کلثوم:
«شیخ مفید از حسن بصری چنین روایت کرده است که امیرالمؤمنین، علی ـ علیه‌السلام ـ شبی را که در صبح آن به شهادت رسید، بیدار ماند و طبق عادتش برای
نماز شب به
مسجد نرفت. پس دخترش ام‌کلثوم ـ سلام‌الله‌علیها ـ پرسید: پدر جان چه چیزی خواب را از چشمان شما ربوده است؟ و آن حضرت فرمود: من فردا صبح کشته خواهم شد. چون صدای ابن نباح به
اذان بلند شد، پس حضرت رفت و اما به‌زودی برگشت؛ پس ام‌کلثوم عرض کرد: پدر جان بفرما تا جعده برود و با مردم نماز بگذارد...»
روایت فوق را شیخ طبرسی در اعلام الوری، و قاضی نعمان مغربی در شرح الاخبار آورده‌اند و نیز در کتاب خصائص الائمه و مناقب آل‌ابی‌طالب ذکر شده است.
نیز مرحوم مجلسی روایتی را آورده است که به نقل از خود ام‌کلثوم می‌باشد و قضیه
افطار آن حضرت در خانه او و
بیتوته کردن و سپس به مسجد رفتن و ضربت خوردن حضرت را آورده است. سپس بعد از ذکر گزارش فوق، علامه چنین می‌گوید که این روایت را در کتاب‌های قدیمی دیده‌ام و چون الفاظ آنها بیشتر و مفصل بود، من آن را خلاصه کردم.
ب) درباره آن بانو در کربلا موارد اختلافی میان مورخین بیشتر به چشم می‌خورد.
قاضی نعمان می‌گوید: اسم او زینب صغری است و همراه برادرش امام حسین ـ علیه‌السلام ـ در
کربلا بوده است و سپس همراه
امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ بود در
شام تا مدینه؛ همچنین او در کوفه خطبه‌ای ایراد فرمود که با شنیدن آن مردم صدایشان را به
گریه و ضجه بلند کردند؛ شوهرش عون بن جعفر بود که در کربلا شهید شد.
نیز سید بن طاووس آورده است که چون
امام حسین ـ علیه‌السلام ـ به این شعر زمزمه کرد:
یا دهر اف لک من خلیل
کم لک بالاشراق و الاصیل
زنان خیمه به گریه افتادند و ندای وا حسیناهً وا محمداهً سر دادند؛ حضرت فرمود: ای خواهران من، ای ام‌کلثوم، و تو ای زینب و ای
رقیه و ای فاطمه (دخترم) و ای رباب، مواظب باشید که چون من کشته شدم، گریبان ندرید و... چون
اُسرا به
کوفه رسیدند، ام‌کلثوم خطبه‌ای ایراد کرد و فرمود: ای اهل کوفه! وای بر شما؛ چرا حسین را واگذاشتید و کشتید و...
نیز آمده است که ام‌کلثوم به‌عنوان اسیر ابن زیاد که نه حمایت‌گری داشت و نه
سرپرستی با او بود، وارد کوفه می‌شد؛ درحالی‌که سرهای برادران و عموزادگان و یاران برادرش، همراه او بودند.
امثال این‌گونه روایت‌ها را شیخ جعفر شوشتری در الخصائص الحسنیه و خوارزمی در مقتل خویش آورده‌اند.
ج) درباره
وفات آن بانوی بزرگوار نیز اختلاف هست؛ اما در هر صورت همه
مورخین و نسب شناسان به این نکته معتقدند که وفات ایشان سال‌ها پس از شهادت امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ بوده است.
قاضی نعمان گوید: ام‌کلثوم در مدینه وفات یافت؛ او بعد از آنکه با
کاروان اسرا از
شام بازگشت، مدت چهار ماه و ده روز در
مدینه بود.
فقط ابن سعد روایتی می‌آورد که می‌گوید: چون ام‌کلثوم وفات یافت، عبدالله بن عمر بر او نماز خواند و حسن و حسین و محمد حنفیه پشت سر او بودند... که این روایت به دلیل امامت عبدالله بن عمر ابز حیث محتوا مخدوش است.
روایاتی هم در الخلاف، استعیاب، اسدالغابه و الاصابه آمده است که حکایت دارند که
امام حسن و امام حسین، آن بانو را
تشییع کرده‌اند؛ بر این اساس باید گفت: وفات ایشان قبل از سال ۵۰ هجری که سال شهادت امام حسن است، می‌باشد.
محمدعلی مدرسی روایتی آورده که ام‌کلثوم در سال ۵۴ هجری و موقعی که همسر عبدالله بوده وفات یافته است.
اما این سخن نادرست است؛ چراکه طبق نقل‌های موثق در این زمان حضرت زینب در نکاح عبدالله بوده است. از‌این‌رو باید گفت: یا در اسم عبدالله تصرف صورت گرفته یا در سال وفات.
علی محمد علی دخیل هم می‌گوید: کتب سِیَر اتفاق دارند که ام‌کلثوم در
کربلا حضور داشته است؛ در این صورت وفات او در زمان امام حسن صحیح نخواهد بود.
در هر صورت با توجه به تمامی مطالب گذشته دو نکته قابل اثبات است: اول: بیتوته حضرت امیرالمؤمنین در شب نوزدهم
رمضان در منزل ام‌کلثوم و دوم: نیز وفات آن بانوی مکرمه سال‌ها پس از شهادت آن حضرت.
اما در پایان به ابیاتی که منسوب به آن بانوی محترمه است، نظر می‌افکنیم:
ژنحن بناتُ یا سین وطه
و نحن الباکیات علی ابینا
و نحن الطاهرات بلا خفاء
و نحن المخلصون المصطفونا
و نحن الصابرات علی البلایا
و نحن الصادقون الناصحونا
ما (زنان كاروان اسرای
عاشورا) دختران
یاسین و
طه هستيم و بر پدرمان می‌گرييم.
ما دختران پاكيزه‌ای هستيم كه حجابمان را برگرفتند، ما دختران
خالص و برگزيده‌ايم.
ما
صابران بر
بلا و آزمايش‌ها هستيم. ماييم راست‌گويان و ناصحان.
سایت اندیشه قم
