اذان اول و دوم و سوم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اذان،
پیامبر،
اسلام.
پرسش: اذان اول و ثانی و ثالث چه اذانی است؟
می‌دانیم که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، سال‌ها در
مدینه و اطراف آن،
نماز جمعه را بر پا می‌کرده است. گزارش‌های متعدّد در این باره هم داستان‌اند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای فرا خواندنِ مردم به نماز جمعه، از شعار همیشگی اسلام، یعنی اذان، استفاده نموده است.
مؤذّن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، زمانی که امام جمعه برای ایراد خطبه فراز می‌آمد، اذان می‌گفت (
بخاری، از
سائب بن یزید نقل می‌کند که گفت: در دوران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
عمر و
ابو‌بکر، شروع اذان اعلان جمعه، زمانی بود که خطیب بر منبر، مستقر می‌شد)
و پس از فرود آمدن امام جمعه و آمادگی برای برپایی نماز، اقامه می‌گفت. (
نسایی، از سائب بن یزید نقل می‌کند گفت: وقتی پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روز جمعه بر
منبر می‌نشست،
بلال، اذان را شروع می‌کرد و هنگامی که پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرود می‌آمد،
اقامه می‌گفت. در دوره ابو‌بکر و عمر هم همین‌گونه بود.)
این سیره، در روزگار دو خلیفه اوّل و دوم و نیمه نخست
خلافت عثمان نیز استمرار داشته است؛
امّا به روزگار عثمان، اذانی دیگر بر اذان و اقامه اصلی نماز جمعه، افزوده شد. (...زمان عثمان که فرا رسید و جمعیت
[مسلمانان
] هم بسیار شد، عثمان، اذان سوم را هم در زوراء (خانه عثمان) افزود)
جایگاه این اذانِ اضافه شده، طبق نقل اکثر قریب به اتّفاق راویان و فقیهان، پیش از ظهر شرعی جمعه بوده است، (سخنی از
ابن‌ادریس حلّی و نیز
ترکمانی، به نقل از
علّامه امینی در دست است که نشان می‌دهد او این اذان اضافه شده را پس از اذان اصلی، و زمان آن را پس از خطبه‌های نماز و فرود آمدن امام جمعه می‌داند: «پس از فرود آمدن
[خطیب از منبر
]، غیر از اذان که هنگام زوال گفته می‌شود، گفتن اذانی جایز نیست، و این (اذان پس از خطبه)، همان اذان
نهی شده است») (امّا شهید اوّل، این نظر را غریب می‌شمارد)
و از این‌رو، آن را «اذان اوّل» می‌نامیده‌اند. گفتنی است به دلیل این که این اذان، پس از اذان اصلی و سال‌ها پس از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پدید آمده، «اذان ثانی» هم نامیده شده است. بر همین پایه و با اطلاق اذان بر اقامه به دلیل تغلیب، و یا به دلیل این که آن نیز نوعی اعلام و تاذین و نداست، این اذان افزوده را «اذان ثالث» یا «نداء ثالث» نیز خوانده‌اند.
گزارش‌های تاریخی و حدیثی، دلیلی را از سوی مُبدِع این اذان اضافی، گزارش نکرده‌اند و تنها گفته‌اند که این افزودن، به هنگام فراوان شدنِ مردم و دور شدن خانه‌های آنها از مسجدِ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده است. شاید بتوان با توجّه به این نکته و نیز مکان این اذان ـ که بیرون از
مسجد مدینه و طبق قول بسیاری در زوراء (در
بازار مدینه) بوده است، (زوراء، خانه عثمان در بازار مدینه بوده
؛ امّا برخی مانند علّامه امینی، آن را به نقل از
قاموس اللّغة و
تاج العروس، مجاور مسجد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دانسته‌اند.)
ـ این‌گونه گفت که: عثمان، می‌خواسته است با این اذان پیش از وقت، مردم ساکن در اطراف شهر و مکان‌های دور از
مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را از نزدیک شدن وقت نماز جمعه، آگاه کند تا آن‌که پس از
طهارت و طیّ مسیر، از آغاز خطبه‌های نماز، در مسجد، حضور داشته باشند و به سخنان خلیفه، گوش بسپارند؛
همان چیزی که او را وادار به مقدّم داشتن خطبه‌های
نماز عید فطر و قربان بر نماز آن کرد؛ زیرا مردم به کارهای عثمان و شیوه زمام‌داری او معترض بودند و به سخنان او توجّه نمی‌کردند.
زمان وقوع این کار، این احتمال را تقویت می‌کند؛ زیرا بر طبق گزارش مورّخان،
افزودن اذان در سال سی‌ام هجری است؛ یعنی تاریخی که نقطه عطف میان دو دوره خلافت عثمان است و در این سال است که عثمان، به تدریج، مورد انتقادها قرار گرفت و مردم به خطبه‌ها و اندرزهای او، اعتنایی نمی‌کردند و بدان، گوش نمی‌سپردند.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «اذان اول و ثانی و ثالث» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۷/۲۵.
