• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابویعقوب یوسف بن ایوب همدانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: ابویعقوب همدانی، غوث اعظم، زینة الحیاة.

پرسش: ابویعقوب یوسف بن ایوب همدانی که بود و چه آثاری از خود به جا گذاشت؟

پاسخ: ابویعقوب همدانی از عرفا و صوفیان مسلمان بود که در بوزنجرد همدان دیده به جهان گشود. فقه شافعی را در نزد شیخ ابراهیم بن علی بن یوسف فیروزآبادی مشهور به شیخ ابواسحاق شیرازی فقیه معروف شافعی که در آن روزگار ریاست نظامیه را به عهده داشت، آموخت. وی در تصوف به ابوعلی فارمدی ارادت داشت و با شیخ عبدالله جوینی و شیخ حسن سمنانی هم‌نشین بود. کتاب «رتبة الحیات» که در برخی منابع از آن به «زینة الحیاة» یاد شده، یکی از آثار اوست.


«ابویعقوب یوسف بن ایوب همدانی» از عرفا و صوفیان مسلمان به‌ شمار می‌آید؛
[۱] ابن نقطة حنبلی، محمد بن عبدالغنی، اکمال الکمال (تکملة لکتاب الاکمال لابن ماکولا)، ج۲، ص۵۷۷، مکه مکرمه، جامعة ام‌القری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.    
[۲] کحالة الدمشق، عمر بن رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۲۷۹، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.    
اما لقب او «غوث الاعظم» نیست؛ بلکه این لقب از القاب «عبدالقادر گیلانی» است.
[۳] نفیسی، سعید، زندگی‌نامه عطار، ص۹۹، تهران، انتشارات اقبال، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
و در کتاب‌های تراجم و عرفانی از ابویعقوب همدانی به عنوان «غوث اعظم» یاد نشده است.

ابویعقوب یوسف بن ایوب بن یوسف بن حسین وهره همدانی، در سال ۴۴۰ هجری در بوزنجرد همدان دیده به جهان گشود.
[۴] کاشفی، حسین بن علی، رشحات عین الحیاة، ص۴۰، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۸م.
[۵] شعرانی، عبدالوهاب بن احمد، الطبقات الکبری (لوافح الانوار فی طبقات الاخیار)‌، ج۱، ص۱۱۵ ۱۱۶، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.    


در آغاز جوانی برای کسب علوم و معارف اسلامی راهی بغداد شد و فقه شافعی را در نزد شیخ ابراهیم بن علی بن یوسف فیروزآبادی مشهور به شیخ ابواسحاق شیرازی (متوفای ۴۷۶ق)
[۶] یافعی، عفیف‌الدین عبد‌الله بن اسعد، نشر المحاسن الغالیة فی فضائل مشایخ الصوفیة اصحاب المقامات العالیة، ج۲، ص۸، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
فقیه معروف شافعی که در آن روزگار ریاست نظامیه را به عهده داشت، آموخت.

او به اصفهان و بخارا و سمرقند و خراسان و خوارزم و ماوراء‌النهر سفر کرد و در سال ۵۰۶ هـ.ق به بغداد باز گشت و در همان مدرسه نظامیه که روزگاری در آن‌جا شاگرد بود، مجلس وعظ و تدریس تشکیل داد.

وی در تصوف به ابوعلی فارمدی (متوفای ۴۷۷ق) ارادت داشت و با شیخ عبدالله جوینی و شیخ حسن سمنانی هم‌نشین بود.
[۷] کاشفی، حسین بن علی، رشحات عین الحیاة، ص۴۰، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۸م.
[۸] جامی‌، عبد الرحمن، نفحات الانس‌، ص۴۲۸، کلکته، مطبعه لیسی‌، ۱۸۵۸م.


ابویعقوب همدانی در تعلیم سلوک، شاگردانی چون عبدالخالق غجدوانی که از بزرگان خواجگان و نقش‌بندیان بوده است، خواجه احمد یسوی، مشهور به پیر ترکستان و ملقب به بابا یسوی، خواجه عبدالله برقی و خواجه حسن‌ اندقی را تربیت کرده است.
[۹] جامی‌، عبد الرحمن، نفحات الانس‌، ص۴۲۹، کلکته، مطبعه لیسی‌، ۱۸۵۸م.


او مَرو را برای اقامت خویش برگزید و در آن‌جا خانقاهی بنا کرد. سال‌های آخر زندگی برای ارشاد و هدایت سالکان، اغلب از مَرو به هرات و بالعکس در سفر بود.

وی در سال ۵۳۵ق در مسیر بازگشت از هرات به مرو درگذشت.
[۱۰] مناوی، محمد عبدالرؤوف‌، الکواکب الدریة فی تراجم السادة الصوفیة، ج‌۲، ص۳۱۴، بیروت، دارالصادر، چاپ اول، ۱۹۹۹م.


ابتدا در همان مکان دفن شد و بعدها یکی از شاگردانش پیکر وی را به مرو منتقل کرد و در محل کنونی به خاک سپرد.
[۱۱] شعرانی، عبدالوهاب بن احمد، الطبقات الکبری (لوافح الانوار فی طبقات الاخیار)‌، ج۱، ص۱۱۵ ۱۱۶، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.    
[۱۲] ابن الجوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج‌۱۸، ص۱۶، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.    


در ابتدا تنها اثر باقی‌مانده از ابویعقوب همدانی، کتاب «رتبة الحیات» بود که در برخی منابع از آن به «زینة الحیاة» یاد شده است؛
[۱۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۱۹ ۲۲۰، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.    
ولی در ادامه، بخشی از نسخه خطی کتاب وی با نام «الکشف عن منازل السائرین الی الله عزوجل» به دست آمده است.
رساله خطی «انوار حکمت» که در کتاب‌خانه ملی به نام او ثبت شده است، بنا به شواهد موجود در نسخه متعلق به وی نیست.
[۱۴] غلام‌حسین‌زاده، غلام‌حسین، چند نکته مهم درباره خواجه یوسف همدانی، فصل‌نامه پژوهش‌های ادبی (علمی ـ پژوهشی)، ص۹۵ - ۱۰۴، شماره ۱، تابستان ۱۳۸۲ش.
[۱۵] مؤذنی، علی‌محمد، مقایسه‌ اندیشه‌های عرفانی خواجه یوسف همدانی و شیخ نجم‌الدین رازی در کتاب رتبة الحیات و مرصاد العباد»، مجله دانشکده ادبیان و علوم انسانی دانشگاه تهران (علمی ـ پژوهشی)، ص۱۸ – ۲۸، شماره ۱۶۴، زمستان ۱۳۸۱ش.


۱. ↑ ابن نقطة حنبلی، محمد بن عبدالغنی، اکمال الکمال (تکملة لکتاب الاکمال لابن ماکولا)، ج۲، ص۵۷۷، مکه مکرمه، جامعة ام‌القری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.    
۲. ↑ کحالة الدمشق، عمر بن رضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۲۷۹، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.    
۳. ↑ نفیسی، سعید، زندگی‌نامه عطار، ص۹۹، تهران، انتشارات اقبال، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
۴. ↑ کاشفی، حسین بن علی، رشحات عین الحیاة، ص۴۰، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۸م.
۵. ↑ شعرانی، عبدالوهاب بن احمد، الطبقات الکبری (لوافح الانوار فی طبقات الاخیار)‌، ج۱، ص۱۱۵ ۱۱۶، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.    
۶. ↑ یافعی، عفیف‌الدین عبد‌الله بن اسعد، نشر المحاسن الغالیة فی فضائل مشایخ الصوفیة اصحاب المقامات العالیة، ج۲، ص۸، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
۷. ↑ کاشفی، حسین بن علی، رشحات عین الحیاة، ص۴۰، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۸م.
۸. ↑ جامی‌، عبد الرحمن، نفحات الانس‌، ص۴۲۸، کلکته، مطبعه لیسی‌، ۱۸۵۸م.
۹. ↑ جامی‌، عبد الرحمن، نفحات الانس‌، ص۴۲۹، کلکته، مطبعه لیسی‌، ۱۸۵۸م.
۱۰. ↑ مناوی، محمد عبدالرؤوف‌، الکواکب الدریة فی تراجم السادة الصوفیة، ج‌۲، ص۳۱۴، بیروت، دارالصادر، چاپ اول، ۱۹۹۹م.
۱۱. ↑ شعرانی، عبدالوهاب بن احمد، الطبقات الکبری (لوافح الانوار فی طبقات الاخیار)‌، ج۱، ص۱۱۵ ۱۱۶، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.    
۱۲. ↑ ابن الجوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج‌۱۸، ص۱۶، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.    
۱۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۱۹ ۲۲۰، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.    
۱۴. ↑ غلام‌حسین‌زاده، غلام‌حسین، چند نکته مهم درباره خواجه یوسف همدانی، فصل‌نامه پژوهش‌های ادبی (علمی ـ پژوهشی)، ص۹۵ - ۱۰۴، شماره ۱، تابستان ۱۳۸۲ش.
۱۵. ↑ مؤذنی، علی‌محمد، مقایسه‌ اندیشه‌های عرفانی خواجه یوسف همدانی و شیخ نجم‌الدین رازی در کتاب رتبة الحیات و مرصاد العباد»، مجله دانشکده ادبیان و علوم انسانی دانشگاه تهران (علمی ـ پژوهشی)، ص۱۸ – ۲۸، شماره ۱۶۴، زمستان ۱۳۸۱ش.


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ابویعقوب یوسف بن ایوب همدانی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۵/۲۱.    



جعبه ابزار