آیه ۶۳ سوره نور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دعا، دعوت،
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله،
ایمان، حیله،
عذاب.
پرسش: تفسیر «لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ»، «یَتَسَلَّلُونَ مِنْکُمْ لِواذاً» و «فَلْیَحْذَرِ الَّذینَ»، در آیه ۶۳ سوره نور چیست؟
پاسخ: «دعای رسول» در آیه شریفه به این معناست که هرگاه پیامبر
اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ مردم را برای کاری از کارها فرا خواند؛ مانند دعوت به‌سوی ایمان،
عمل صالح،
مشورت در امر اجتماعی،
نماز جماعت و...، باید آن را با اهمیت تلقی کرد و به‌طور جدی روی آن ایستاد، دعوت‌های او را ساده نگرفت که فرمانش فرمان خدا و دعوتش دعوت پروردگار است؛ و کسانی را که از میان مردم با حیله و تزویر خارج می‌شوند، درحالیکه به دیگران پناهنده می‌شوند ـ به این وسیله خود را پنهان می‌کنند ـ و هیچ اعتنایی به دعوت رسول خدا ندارند، خداوند آنان را می‌شناسد. در نتیجه
آیه شریفه کسانی را که از امر و دعوت آن حضرت سر باز می‌زنند، تهدید می‌نماید که هرگاه امر پیامبر را مخالفت کنند، باید بترسند از اینکه بلا و یا عذابی دردناک دامن‌گیر آنان گردد.
«
لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنْکُمْ لِواذاً فَلْیَحْذَرِ الَّذینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصیبَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ »؛ «صدا کردن پیامبر را در میان خود، مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهید. خداوند کسانی از شما را که پشت سر دیگران پنهان می‌شوند و یکی پس از دیگری فرار می‌کنند، می‌داند! پس آنان که فرمان او را مخالفت می‌کنند، باید بترسند از اینکه فتنه‌ای دامنشان را بگیرد، یا عذابی دردناک به آنها برسد»!
برای روشن شدن معنای آیه، آن را در سه بخش بررسی می‌کنیم.
«
لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً ».
مفسران در ارتباط با معنای این جمله، سه نظر ارائه کرده‌اند:
«دعای رسول» در آیه شریفه به این معناست که هرگاه پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ مردم را برای کاری از کارها دعوت کرد ـ مانند دعوت به‌سوی ایمان، عمل صالح، مشورت در امر اجتماعی،
نماز جماعت و به‌طور کلی امری از امور دنیا و آخرت ـ همه اینها مانند دعا و دعوت خداست و باید آن را با اهمیت تلقی کرد و به‌طور جدی روی آن ایستاد، دعوت‌های او را ساده نگرفت که فرمانش فرمان خدا و دعوتش دعوت پروردگار است. شاهد این معنا، جمله ذیل آیه است که می‌فرماید: «
قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنْکُمْ لِواذاً »، نیز تهدیدی که دنبال آیه درباره مخالفت امر آن حضرت آمده است؛ لذا
شهادت این دو فقره بر این معنا روشن است. علاوه بر اینکه این معنا با آیه قبلی («
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِذا کانُوا مَعَهُ عَلی أَمْرٍ جامِعٍ لَمْ یَذْهَبُوا حَتَّی یَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ أُولئِکَ الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوکَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَنْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیم »؛ «مؤمنان کسانی هستند که به خدا و پیامبرش ایمان آورده‌اند. و چون با پیامبر در کاری همگانی باشند، تا از او رخصت نطلبیده‌اند نباید بروند. آنان که از تو رخصت می‌طلبند، کسانی هستند که به خدا و پیامبرش ایمان آورده‌اند. پس هنگامی که از تو برای پاره‌ای از کارهایشان رخصت خواستند، به هر یک از آنان که خواهی رخصت بده و برایشان از خدا آمرزش بخواه، که خدا آمرزنده و مهربان است.»)
هم مناسب‌تر است؛ زیرا در آن آیه کسانی که دعوت رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ را اجابت می‌کردند و نزدش حضور می‌یافتند و بدون اجازه‌اش او را ترک نمی‌کردند، مورد مدح و
ستایش قرار گرفتند و این آیه کسانی را که وقتی آن حضرت دعوتشان می‌کند، اعتنایی به دعوت آن جناب نمی‌کنند، مذمت می‌نماید.
بنابراین معنای دعای رسول آن است که هر آن‌گاه پیامبر شما را برای مسئله‌ای فرا می‌خواند، به‌یقین موضوع مهم الهی و دینی است، باید آن را با اهمیت تلقی کنید و به‌طور جدی روی آن بایستید، دعوت‌های او را ساده نگیرید که فرمانش فرمان خدا و دعوتش دعوت پروردگار است.
برخی گفته‌اند: مراد از دعای رسول، خطاب کردن او و صدا زدن اوست که مردم آن حضرت را مثل سایر مردم صدا نزنند؛ بلکه با مردم فرق گذاشته او را محترمانه صدا بزنند؛ مثلاً نگویند یا محمد و یا ابن عبداللَّه؛ بلکه بگویند یا رسول اللَّه.
عده‌ای نیز معتقدند: منظور از دعا،
نفرین کردن است؛ یعنی نفرین او را مانند نفرین دیگران نپندارند که در حقیقت آیه شریفه مردم را نهی می‌کند از اینکه خود را در معرض نفرین پیامبر قرار دهند؛ یعنی او را به
خشم درنیاورند؛ چون خدا نفرین او را بی‌اثر نمی‌گذارد.
«
قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذاً ».
«یتسللون» از ماده «تسلل» در اصل به معنای برکندن چیزی است؛ به عنوان مثال وقتی گفته می‌شود «سل السیف من الغمد» یعنی
شمشیر را از غلاف کشید.
معمولاً به کسانی که مخفیانه و به‌طور قاچاقی از جایی می‌گریزند، «متسللون» گفته می‌شود.
«لواذا» از «ملاوذه» به معنای «استتار» است و «ملاوذه» آن است که انسانی به غیر خود پناهنده شده و خود را پشت سر او پنهان کند، یا در پشت دیواری قرار گیرد و به اصطلاح، سر دیگران را گرم کرده و فرار می‌کند، این عملی بود که
منافقان به هنگامی که پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ مردم را برای جهاد یا امر مهم دیگری فرا می‌خواند، انجام می‌دادند.
«یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذاً»، به معنای این است که کسی خود را از زیر بار تکلیفی به‌طور آرام بیرون بکشد که دیگران نفهمند. معنای آیه این است که خدای ـ عزوجل ـ از میان شما آن کسانی را که از بین مردم با حیله و تزویر خارج می‌شوند، درحالیکه به غیر خود پناهنده می‌شوند و به این وسیله خود را پنهان می‌کنند و هیچ اعتنایی به دعوت رسول خدا ندارند، می‌شناسد.
«
فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ ».
ظاهر سیاق آیه با در نظر داشتن معنایی که بیان شد، این است که ضمیر «عن امره» به رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ برمی‌گردد و امرش همان دعوت اوست، در نتیجه آیه شریفه کسانی را که از امر و دعوت آن حضرت سر باز می‌زنند، تهدید می‌نماید که هرگاه امر پیامبر را مخالفت کنند، باید بترسند از اینکه بلا و یا عذابی دردناک دامن‌گیر آنان می‌گردد.
البته بعضی از مفسران گفته‌اند: ضمیر در «عن امره» به خدای سبحان برمی‌گردد و در آیه شریفه هرچند که امری از ناحیه خدا وجود ندارد تا ضمیر بدان برگردد، اما همان نهی که در آیه وجود دارد، مبنی بر اینکه «دعای رسول را چون دعای یک نفر عادی قرار ندهید»؛ در حقیقت در معنای امر و به‌صورت نهی است؛ چون معنایش این است که دعوت او را بپذیرید و کلمه «بپذیرید» امر است.
پایگاه اسلام کوئست.
