• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: آیه، آیات، نشانه، عبرت.

پرسش: آیه، در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ و چرا در بعضی از آیات قرآن کلمه «آیه» به‌صورت جمع و در بعضی دیگر به‌صورت مفرد آمده است؟



معنای کلمه "آیه" در کتاب‌های لغوی این‌گونه آمده است: آیه به معنای نشانه و عبرت است. چنان‌که خداوند می‌گوید: در داستان یوسف و برادرانش آیاتی وجود دارد؛ یعنی نشانه‌ها و عبرت‌های مختلفی وجود دارد.
لغویان برای «آیه» چند معنا گفته‌اند: ۱. گروه؛ ۲. شگفتی؛ ۳. نشانه؛ ۴. چیزی که برای رسیدن به هدف و مقصودی به آن توجه کنند و آن را وسیله قرار دهند.

۱.۱ - تکرار کلمه آیه در قرآن

کلمه «آیه» در قرآن، ۸۶ بار به صورت مفرد و ۲۹۶ بار به شکل جمع آمده است.
[۴] روحانی، محمود، المعجم الاحصائی، ج۲، ص۲۴ - ۳۰.


۱.۲ - ریشه واژه آیه

در باره ریشه واژه «آیه» میان لغویان اختلاف است. برخی اصل آن را «ا ی ی» به معنای مکث و انتظار می‌دانند.
[۵] روحانی، محمود، معجم الاحصائی اللغة، ج۱، ص۱۶۷، مادّه «ایی».
جوهری و مصطفوی (از واژه شناسان خبره)، این کلمه را از ریشه «اوی» به معنای توجّه و قصد می‌دانند.برخی نیز می‌گویند: آیه از «اَیْ» به معنای آشکار کردن گرفته شده است. راغب اصفهانی، همین ریشه را با تشدید یاء (به شکل «اَیّ») به صورت یک احتمال ذکر می‌کند و می‌گوید: درست، آن است که آیه از مصدر «تایّی» به معنای تثبّت و پایداری گرفته شده باشد.


در تعریف اصطلاحی «آیه» گفته شده: قطعه‌ای از قرآن است که در سوره‌ای واقع شده و شروع و پایان دارد و از چند جمله یا کلمه (گرچه برخی در تقدیر باشند) تشکیل شده است.علامه طباطبایی می‌گوید: «آیه قطعه‌ای از قرآن است که جدا از قبل و بعد خود، قابل تلاوت باشد». در تعریفی دقیق‌تر گفته شده: آیه، پاره‌ای از حروف یا کلمات یا جمله‌های قرآن، واقع در یک سوره، با فاصله معیّن [از قبل و بعد] و جدا از قبل و بعد است.
[۱۲] دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱، ص۴۰۸، مدخل «آیه»



در قرآن کریم و ادبیات عرب آن‌جا که یک نشانه وجود داشته باشد، از کلمه آیه استفاده می‌کنند که مفرد است و هرگاه که دو یا چند نشانه وجود داشته باشد، از کلمه "آیات" که جمع است استفاده می‌کنند. حال با ذکر چند مورد از قرآن کریم این استفاده را بیان می‌داریم.


به نمونه‌هایی از لفظ آیه در قرآن کریم اشاره می‌شود:

۴.۱ - آیه ۲۴۸ سوره بقره

«وَ قالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ آیَةَ مُلْکِهِ...؛ پیغمبرشان گفت که نشان پادشاهی او این است‌....»

۴.۲ - آیه ۴۱ سوره آل‌عمران

«قالَ رَبِّ اجْعَلْ لی‌ آیَةً...؛ گفت: ای پروردگار من، برای من نشانه‌ای پدیدار کن‌.»

۴.۳ - آیه ۳ سوره انعام

«وَ ما تَأْتیهِمْ مِنْ آیَةٍ مِنْ آیاتِ رَبِّهِم‌...؛ و هیچ آیه‌ای از آیات پروردگارشان بر ایشان نازل نشد.»

۴.۴ - آیه ۲۵۲ سوره بقره

«تِلْکَ آیاتُ اللَّهِ نَتْلُوها عَلَیْکَ بِالْحَق‌...»؛ این نشانه‌های خداست که پی‌در‌پی می‌خوانیم بر تو بحق‌....
همان‌طور که این آیات نشان می‌دهد، برای رساندن معنای مفرد کلمه آیه به کار رفته و برای رساندن معنای جمع از کلمه آیات استفاده شده است.


۱. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۴، ص۶۱.    
۲. زرکشی، بدر الدین، البرهان فی علوم القرآن، ج۱، ص۲۶۶.    
۳. مصطفوی، حسن، التحقیق، ج۱، ص۱۸۶، مادّه «آیه».    
۴. روحانی، محمود، المعجم الاحصائی، ج۲، ص۲۴ - ۳۰.
۵. روحانی، محمود، معجم الاحصائی اللغة، ج۱، ص۱۶۷، مادّه «ایی».
۶. جوهری، اسماعیل بن حماد، صحاح اللغة، ج۶، ص۲۲۷۵، مادّه «ایی».    
۷. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القران الکریم، ج۱، ص۱۸۶، مادّه «ایی»، مقاله «آیه»، سیّد محمّدباقر حجّتی.    
۸. ابن درید الازدی، محمد بن حسن، جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۵۰، مادّه «آیه».    
۹. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، ص۳۳، مادّه «اَی».    
۱۰. سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۸۰.    
۱۱. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۲۳۱.    
۱۲. دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱، ص۴۰۸، مدخل «آیه»
۱۳. بقره (۲)، آیه ۲۴۸.    
۱۴. آل‌عمران (۳)، آیه ۴۱.    
۱۵. انعام (۶)، آیه ۳.    
۱۶. بقره (۲)، آیه ۲۵۲.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «آیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۱۷.    
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «آیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۱۷.    


رده‌های این صفحه : تفسیر | قرآن شناسی | واژگان قرآنی




جعبه ابزار