کینه گرفتن از فرد تهمت‌زننده
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کینه، تهمت، دروغ، عفو و گذشت.
پرسش: اگر کسی چندین بار تهمت یا دروغی را به ما نسبت داده باشد و در چند مورد از آن شخص گذشته باشیم، ولی با این حال دوباره در موردی این کار را به ما نسبت زده است، آیا کینه به دل داشتن از چنین شخصی گناه محسوب می‌شود یا خیر؟ در صورت مثبت بودن جواب، چه باید بکنیم؟
پاسخ: در حالت اول، اگر فرد خود را در موضع
تهمت قرار داد و از سوی اطرافیان چیز زشتی در مورد او سر زبان‌ها افتاد، اول مقصر خودش است، نه دیگران و خود را باید ملامت کرد.
در حالت دوم، فرد واقعاً چیزی نگفته و به‌هیچ‌وجه، خویشتن را در موضع تهمت نیفکنده است؛ بلکه آن شخصِ دروغ‌گوست که آبروی فرد را برده و برای یک‌سری نیت‌های پلید خود، به فرد تهمت‌های ناروا زده است. در این حالت باید برخورد با او حساب شده باشد تا ایشان به اشتباه خود پی‌ببرد و معذرت‌خواهی کند.
اسلام در این‌گونه موارد، مقابله به مثل را جایز نمی‌داند؛ بلکه از ما خواسته است در برابر رفتارهای بد و برخوردهای ناصحیح دیگران صبور و مهربان باشیم،
عفو و گذشت داشته باشیم.
این موضوع از دو زوایه قابل بررسی است.
۱. به لحاظ
حکم شرعی قضیه و این‌که آیا در این‌گونه موارد کینه به دل داشتن گناه محسوب می‌شود و حرام است یا خیر؟
۲. به لحاظ این‌که چرا در روابط ما با دیگران چنین مسائلی پیش می‌آید و از منظر روان‌شناسی اجتماعی چگونه قابل تفسیر است؟
موضوع‌اول گرچه دارای اهمیت است و وظیفه و
تکلیف ما را در برابر یک حادثه و رویداد بین فردی تعیین می‌کند، اما هیچ‌گاه نمی‌تواند به صورت اصولی، ما را از تکرار موارد مشابه باز دارد؛ بلکه باید ابتدا به کمک
روان‌شناسی، این رفتارِ به وجود آمده،
تفسیر و تحلیل گردد
و سپس با استفاده از اصول اخلاقی اسلام و راهکارهای بهسازی روابط بین فردی، مشکل، به صورت ریشه‌ای حل گردد. پس افزون بر دانستن حکم شرعی قضیه باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که چرا این‌گونه مسائل در روابط ما به وجود می‌آید و راه‌حل آن چیست.
بنابراین باید قبل از هر تصمیم و قضاوتی سعی شود، علت رفتارهای دروغ‌گو یا تهمت‌زننده را جویا شد.
اگر ثابت شد که در ابتدای کار این خود فرد بود، که باعث رفتارهای غلط دیگران می‌شد، باید تقصیر را قبول کرده و از طرف مقابل عذرخواهی کند و اگر اثبات شد که سوءتفاهمی پیش آمده، یا کسی، به
دروغ مطلبی را از زبان فرد به وی رسانده است و او را در اشتباه انداخته، باید مسئله پی‌گیری شده و توضیح داده شود. اگر تهمت‌های ایشان برخاسته از این سوءتفاهمات یا عدم دقت ایشان باشد، می‌توان با تسامح از تقصیرات ایشان گذشت؛ البته نوع تهمت و دروغ فرق می‌کند و برخی تهمت‌ها مثل
زنا و ... را با شک و گمان و حرف‌های این و آن نمی‌توان به کسی چسباند و این‌گونه تهمت‌ها باعث حدود شرعی است. پس حالت اول این شد که فرد اگر خود را در موضع تهمت قرار داد و از سوی اطرافیان چیز زشتی در مورد او سر زبان‌ها افتاد، اول مقصر خودش است، نه دیگران و خود را باید ملامت کرد.
در حالت دوم، فرد واقعاً چیزی نگفته و به‌هیچ‌وجه، خویشتن را در موضع تهمت نیفکنده است؛ بلکه آن شخصِ دروغ‌گو است که آبروی فرد را برده و برای یک‌سری نیت‌های پلید خود، به فرد تهمت‌های ناروا زده است. در این حالت باید بر خورد با او حساب شده باشد تا ایشان به اشتباه خود پی‌ببرد و معذرت‌خواهی کند.
باید از تمام ابزارهای شرعی برای تنبّه او استفاده نمود؛ زیرا
آتش این دروغ‌ها، اول بار دامن خود او را خواهد گرفت. تا آن‌جا که ممکن است، تساهل و تسامح در رفتارهای فردی توصیه می‌شود. اگر رفتار نرم و ملایم در او اثر کرد و حرف‌های سابق خود را پس گرفت، تصحیح و تثبیت
شخصیت کسی که با تهمت‌های او خراب گشته، آسان‌تر خواهد بود؛ وگرنه خود فرد باید از خود رفع اتهام کند و سکوت در این‌گونه موارد اصلاً جایز نیست؛ چون باعث
شک مردم به فرد و تأیید سخنان دروغ‌گو خواهد شد.
اسلام در این‌گونه موارد، مقابله به مثل را جایز نمی‌داند؛ بلکه از ما خواسته است در برابر رفتارهای بد و برخوردهای ناصحیح دیگران صبور و مهربان باشیم. عفو و اغماض یک صفت پسندیده اخلاقی و یکی از آداب معاشرت اجتماعی است؛ زیرا در زندگی اجتماعی کمتر کسی دیده می‌شود که حقی از او ضایع نشده و دیگران حرمت او را نشکسته و تهمتی روا نداشته باشند.اگر انسان‌ها از لغزش و خطاهای دیگران چشم‌پوشی نکنند،
زندگی بسیار دشوار خواهد شد و
روح صفا و صمیمیت به‌کلی از میان جامعه رخت برمی‌بندد.
در موارد متعددی
قرآن کریم دستور داده که مردم این روش پسندیده را انتخاب کنند و اگر از دیگران لغزش و اشتباهی دیدند، از خطای او درگذرند:
خداوند می‌فرماید: «
خُذِ الْعَفْوَ وَاْمُرْ بِالْعُرْفِ وَاَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ»؛
«با آن‌ها مدارا کن، عفو و گذشت را شیوه خود قرار ده و آن‌ها را به نیکی دعوت کن و از جاهلان روی برگردان و با آن‌ها ستیزه مکن».
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در ضمن حدیثی عفو و اغماض از رفتار زشت دیگران را بهترین
اخلاق دنیا و آخرت دانسته است و می‌فرماید: «لا أدلكم على خير أخلاق الدنيا والآخرة؟ تصل من قطعكوتعطي من حرمك، وتعفو عمن ظلمك»؛
«آیا شما را از بهترین اخلاق دنیا و آخرت آگاه نسازم؟ پیوند با کسی که با تو قطع رابطه نموده، احسان به کسی که تو را محروم ساخته و گذشت از کسی که به تو ظلم کرده است».
درست است که در
عمل قدری برای انسان سخت است و غیرت و غرورش اجازه نمی‌دهد که در برابر تهمت و رفتارهای زشت دیگران عکس‌العملی نشان ندهد، اما توجه داشته باشید که
ارزش عفو و گذشت هم در همین است که
انسان برخلاف میل خود رفتار کند و رضای خدا را در نظر داشته باشد.
علاوه بر
ثواب اخروی و
رضای خداوند یک نکته دیگر هم وجود دارد که با توجه به آن انسان قدری قانع می‌شود و می‌تواند بارها و بارها در برابر تهمت و رفتار زشت دیگران برخورد شایسته و بزرگوارانه از خود نشان دهد و آن این‌که: بسیاری از اوقات که خود انسان دچار خطا و اشتباه می‌شود، از مردم
انتظار گذشت دارد. بنابراین کسی که انتظار دارد دیگران خطاهای او را نادیده بگیرند و
خداوند از گناهانش بگذرد، خود نیز باید از بدی‌های دیگران بگذرد و تهمت‌های آنان را نادیده بگیرد.
خداوند می‌فرماید: «
وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ اَحْسَنُ فَاِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَاَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ»
از این
آیه استفاده می‌شود که: انسان در برابر رفتار زشت دیگران می‌تواند عکس‌العمل منفی نشان دهد و مقابله به مثل کند یا بدی دیگران را به نیکی پاسخ دهد؛ اما خداوند می‌فرماید: هرگز نیکی و بدی یکسان نیست. بدی را با نیکی پاسخ بده تا
دشمنان سرسخت، همچون دوستان گرم و صمیمی شوند».
در مورد یادشده،
کینه به دل داشتن کار درستی نیست و
گناه محسوب می‌شود. باید سعی شود هر طوری شده مشکل حل شود و نسبت به رفتارها و تهمت‌ها
عفو را پیشه خویش قرار داد؛ زیرا عفو و گذشت خصلت انسان‌های شایسته است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نیز می‌فرماید: «
علیکم بالعفو فانّ العفو لایزیدُ العبد الّا عِزّاً فتعافوا یُعزّکم الله عفو و بخشش را شیوه خود قرار دهید؛ زیرا
بخشش و
گذشت جز بر
عزت انسان نمی‌افزاید. پس نسبت به یکدیگر گذشت داشته باشید تا خدا شما را عزیز کند».
۱. محمدرضا مهدوی کنی، نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۴ش.
۲. احمد دیلمی، اخلاق اسلامی، دفتر نشر معارف، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش.
۳. البرت الیس، احساس بهتر، بهتر شدن، بهتر ماندن، ترجمه مهرداد فیروزبخت، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
۴. فریده مصطفوی، روش خودسازی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۰ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «کینه گرفتن از فرد تهمت‌زننده»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۲۶.
