پاداش رفتارهای یکسان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عدالت،
پاداش،
فقر،
ثواب، بیماری.
پرسش: آیا رفتارهای نیک و بد به ظاهر مساوی افراد ثروتمند و سالم و اشخاص تنگدست و بیمار، پاداش برابری دارند؟
پاسخ: در آیاتی از
قرآن کریم و سخنان پیشوایان دینی به نسبی بودن تکلیف بر اساس توانایی‌های هر فرد اشاره شده است.
آیا در خصوص انجام معاصی یا نیکی‌ها،
عقاب یا
پاداش الاهی در مورد افراد مختلف در این مثال یکسان است؟ مثلا یکی محرومیت‌های زیادی در زندگی دارد و دیگری ندارد و یا کمتر محرومیت کشیده است. (با استناد بر آیات یا احادیث.)
در ارتباط با این موضوع سزاوار است مروری بر آیاتی از
قرآن کریم و سخنان پیشوایان دینی داشته باشیم که نسبی بودن تکلیف بر اساس توانایی‌های هر فرد در آنها مورد اشاره قرار گرفته است. مطمئنیم که با مروری در آنها به پاسخ خود دست خواهید یافت:
در‌باره نسبی بودن اعمال در قرآن به آیات زیر اشاره شده است:
"آن که ثروتمند است به اندازه ثروت خویش و آن که مستمند است هر اندازه که در توانش می‌باشد برای خانواده خویش هزینه کند و خدا جز به اندازه توانایی‌هایی که در اختیار بنده‌اش قرار داده، تکلیفی را متوجه او نخواهد نمود".
"آن دسته از افرادی که ضعیف‌اند، مریض‌اند و یا پولی برای هزینه‌های شخصی ندارند، اگر نسبت به خدا و پیامبرش نیت پاکی داشته باشند، در نیامدن به جنگ معذورند؛ زیرا افراد نیکوکار هرگز مورد مؤاخذه قرار نخواهند گرفت و پروردگار آمرزنده و مهربان است. البته آنانی که ثروتمند بوده و از آمدن به جنگ طفره می‌روند یقینا بازخواست خواهند شد...".
"افراد نابینا، لنگ و دیگر بیماران هیچ مشکلی برای شرکت نکردن در جنگ نداشته و عذرشان پذیرفته است".
"هر که
ماه رمضان را درک کرد، آن را روزه‌نگه دارد، ولی هر کس مریض یا مسافر است، روزه خود را به ماه‌های دیگر موکول کند؛ زیرا پروردگار نمی‌خواهد به شما سخت بگیرد، بلکه تکالیف آسانی را به شما واگذار کرده است".
در همین راستا و در ارتباط با اعمال زشت و
حرام، باید دانست که به عنوان نمونه و در موردی غیر از
روزه خواری ناشی از بیماری، اگر شخصی که دچار یک اضطرار واقعی شده و از گرسنگی و تشنگی در معرض
تلف است، می‌تواند هر چیزی مانند مردار و شراب که در حالت عادی حرام است را بخورد و بیاشامد و از این بابت مجازاتی دامنگیر او نخواهد شد.
"و اگر بخواهید بعد از عقد و قبل از آن که همسر خویش را به خانه برید (به دلیل عدم تفاهم) از هم جدا شوید، باید هدیه مناسبی برای او تهیه کنید، البته ثروتمند به اندازه خودش و مستمند نیز در توان خودش و پرداخت چنین هدیه‌ای از وظائف نیکوکاران است".
در‌باره نسبی بودن اعمال به روایات زیر اشاره شده است:
بعد از نزول آیاتی که
جهاد مالی را تشویق می‌کرد، فردی از مسلمانان فقیر خدمت
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) رسید و عرض کرد: من دیشب مشغول کارگری بوده و دست مزدم دو ظرف
خرما شد. اکنون یکی را برای خود برداشته و دیگری را به پروردگارم
قرض می‌دهم. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)
هدیه او را پذیرفت و در میان اموال جمع آوری شده قرار دادند. گروهی از منافقان با دیدن این ماجرا آن فرد را مورد
تمسخر قرار داده و گفتند: خدا از این ظرف خرما بی‌نیاز است! یا این که خدا دست به این ظرف خرما نخواهد زد! و.... بعد از این بود که خداوند آیاتی را در نکوهش منافقان فرستاد: "الَّذینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعینَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ فِی الصَّدَقاتِ وَ الَّذینَ لا یَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیم"؛
آنهایی که در مورد صدقات افراد با ایمان و مطیع و افرادی که جز اندکی از دست رنج خویش چیزی در اختیار ندارند، به
عیب‌جویی پرداخته و آنان را مورد تمسخر خویش قرار می‌دهند، آگاه باشند که خدا آنها را مسخره کرده و مجازات دردناکی برایشان در نظر گرفته است.
یکی از
اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) به نام جمیل روایت می‌کند که به حضرتشان عرضه داشتم: برجسته‌ترین هم کیشان من چه افرادی هستند؟ امام فرمود: آنانی که هم هنگام فراخ دستی و هم وقت ناداری به برادرانش کمک می‌کنند! سپس ادامه دادند: ای جمیل! به این نکته نیز توجه داشته باش که چنین رویکردی برای ثروت‌مندان چندان دشوار نیست و به همین دلیل پروردگار در قرآن به ستایش افرادی پرداخته که با وجود تنگ‌دستی به کمک برادران خویش می‌شتابند و فرموده:"وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَة..."؛
آنان با وجود تنگ‌دستی، دیگران را بر خود مقدم می‌دارند و هر که خود را از
بخل و
خودخواهی نجات دهد رستگار خواهد شد.
یکی دیگر از امامان نیز به با استدلال به آیه فوق در پاسخ فردی که از با فضیلت‌ترین صدقه پرسیده بود، این گونه فرمود: مالی هر چند اندک که از طرف فردی مستمند به دیگری پرداخت شود.
امام صادق (علیه‌السلام) حدیثی قدسی را بیان می کند مبنی بر این که پروردگار فرمود: افرادی در میان بندگان من وجود دارند که پاره‌ای خرما صدقه می دهند، اما چنان که یکی از شما اسب کوچک خود را پرورش می‌دهد (تا آن را تبدیل به مرکبی راهوار کند) من نیز صدقه اندک او را پرورش می‌دهم تا ارزش و اندازه آن را به بزرگی
کوه احد برسانم!
آیات و روایاتی که به موضوع تناسب توان و تکلیف می پردازند، به اندازه‌ای است که مجال بررسی تمامی آنها در این گفتار نیست، اما مطمئنا پروردگار هیچ فردی را مکلف به انجام کاری فراتر از توان جسمی و اقتصادی او نخواهد نمود.
و هر آن کس به
تکلیف خویش عمل کند به پاداش کردارش خواهد رسید.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «پاداش رفتارهای یکسان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۷/۴.
