نهی پیامبر از به مشقت افتادن در راه تبلیغ اسلام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
عرف، مشقت، رنج، تعب، توبیخ،
سوره طه.
پرسش: پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چه رفتار منفی را انجام داد که آیات توبیخ‌آمیز ابتدایی سوره طه در شأن ایشان نازل شد؟!
پاسخ اجمالی: موضوع
آیه ۲۰ سوره طه در مورد رنج در عبادت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است و این نهی نشان از
حرمت و یا
کراهت ادامه همان رفتار از سوی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ندارد، بلکه نوعی
ترحم در مورد ایشان است و از آن‌جا که قرآن به زبان مردم نازل شده و در زبان عرف بسیاری از نهی‌ها را می‌بینیم که به معنای حرمت و یا کراهت نیست، بلکه مثلاً نوعی دلسوزی است که تشخیص آنها نیز با اندکی دقت در قرائن پیرامونی آسان است.
ابتدا باید خاطرنشان کرد که در این آیات سخنی از توبیخ نبوده، بلکه این آیات از سر دلسوزی خطاب به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شد.
به‌هر‌حال، آیه مورد بحث «ما اَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی»،
بر اساس ظاهر آیه بعد: «اِلَّا تَذْکِرَةً لِمَنْ یَخْشی»،
در مورد تلاش بی‌وقفه پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و مشقت و حسرتش در حوزه ابلاغ رسالت بوده است و معنای آیه این است که ای پیامبر، ما
قرآن را نازل نکردیم برای این‌که خود را به مشقت و تعب (در مفردات «شقی» به «تعب» و «رنج» معنا شده است.
) اندازی و در راه تبلیغ و وادار کردن مردم به قبول آن، به ستوه آیی.
وظیفه تو فقط تبلیغ رسالت است؛ بر تو ارشاد است و بر آنها پذیرش؛ لذا رنج و زحمت آن حضرت جهت فرط تأسف بر
کفر و عناد
قریش و نپذیرفتن موعظه‌ها بود.
گویی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنان در این مسئله حسرت می‌خورد که
خداوند به وی فرمود: «لَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ اَلاَّ یَکُونُوا مُؤْمِنین؛
شاید می‌خواهی جان خود را از شدّت‌اندوه از دست دهی، به خاطر این‌که آنها ایمان نمی‌آورند.»
لذا این آیه به پیامبر می‌فرماید: ما قرآن را بر تو نازل نکردیم تا تو بدان اندازه اندوه‌ناک شده و از ایمان نیاوردن
مشرکان متأسف باشی که خود را به رنج و مشقت غیر قابل تحمل افکنی! بلکه مخاطب واقعی قرآن، تنها پند و اندرز دادن به افرادی است که خداترس بوده و زمینه‌های پیشرفت را در خود فراهم کرده‌اند: «اِلَّا تَذْکِرَةً لِمَنْ یَخْشی»؛ یعنی تذکر و یادآوری برای کسی که در دل او خشیت و رقت باشد، تا به هشدارهای آن تاثیر پذیرد.
این از آن‌رو است که رسول خدا بر ایمان مردم حریص بوده و تمام تلاشش برای دین‌دار کردن آنان بود. قرآن کریم در‌این‌باره می‌فرماید: «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ اَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُم؛
رسولی از خود شما به سویتان آمد که رنج‌های شما بر او سخت است و اصرار بر هدایت شما دارد.»
البته در ذیل آیه «ما اَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی»، روایاتی نیز نقل شده است که آیه را ناظر به دشواری‌های ناشی از تهجد و عبادات فردی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌داند:
«اَبِی بَصِیرٍ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ اَبِی جَعْفَرٍ قالا کان رسول الله اذا صلی قام علی اصابع رجلیه حتی تورمت؛
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر اثر مناجات‌های شبانه آن‌قدر سرپا ایستاد که پاهایش متورم گشت و خداوند به ایشان فرمود نباید آن‌قدر بر خود سخت بگیری که پاهایت متورم گردد.»
همچنین از
امام علی (علیه‌السّلام) نقل شده که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ده سال همواره بر انگشتان پای خود می‌ایستاد و
عبادت می‌کرد، آن قدر که پاهایش ورم نمود و چهره‌اش زرد شد و همه شب را بیدار می‌ماند و
نماز می‌خواند. خدای تعالی این آیات نازل کرد و او را مورد خطاب قرار داد که ای پیامبر! ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که در رنج و مشقت بیفتی.
این اشتیاق به نماز و مناجات شبانه از آن‌رو بود که خداوند قبلاً به وی فرموده بود: «ای جامه به خود پیچیده؛ شب را جز کمی بپاخیز؛ نیمی از شب را، یا کمی از آن کم کن؛ یا بر نصف آن بیفزا؛ و قرآن را با دقّت و تامّل بخوان؛ چرا که ما به زودی سخنی سنگین به تو القا خواهیم کرد»!
در هر صورت بنابر این‌که موضوع آیه در مورد رنج در عبادت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باشد، نشان از حرمت و یا کراهت ادامه همان رفتار از سوی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیست، بلکه نوعی ترحم در مورد حضرتشان است و از آن‌جا که قرآن به زبان مردم نازل شده و در زبان عرف بسیاری از نهی‌ها را می‌بینیم که به معنای حرمت و یا کراهت نیست، بلکه مثلاً نوعی دلسوزی است که تشخیص آنها با اندکی دقت در قرائن پیرامونی آسان خواهد بود. مانند آن‌که فرزندی به صورت مرتب برای خدمت پدر و مادرش حاضر شده و در این راه دشواری‌های زیادی را متحمل شود، حال اگر والدینش به او بگویند؛ فرزندم! لازم نیست این قدر خودت را برای ما به دردسر بیندازی! عرف چه برداشتی از آن خواهد کرد؟ آیا اگر آن فرزند بعد از شنیدن این توصیه باز هم خودش را به دردسر انداخت، موجب خشم مادرش قرار خواهد گرفت؟! قطعاً این‌گونه نیست؛ لذا عین این مطلب، در همین آیه نیز صادق است. بنابر‌این، از آن‌جا که اعمال ناشایست از شان
پیامبران (علیهم‌السّلام) به دور است، این نهی،
نهی ارشادی است، نه
تحریمی.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «نهی پیامبر از به مشقت افتادن در راه تبلیغ اسلام»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۲/۲۶.
