نماز در مکان عمومی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام کاظم علیه‌السلام،
نماز، مکان نمازگزار،
امام صادق علیه‌السلام،
حضور قلب.
پرسش: در روایتی نقل شده که در زمان امام صادق علیه‌السلام، روزی امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ در جلوی دری مشغول نماز بودند. برخی از اصحاب به امام صادق اعتراض کردند (زیرا این کار مکروه است و تردد افراد باعث حواس‌پرتی می‌شود). حضرت صادق ـ علیه‌السلام ـ بعد از خود امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ پرسیدند که چرا جلوی در نماز می‌خواندی. امام کاظم پاسخ دادند که آن خدایی که من با او صحبت می‌کنم، از این مردمی که از جلوی من رد می‌شوند، به من نزدیک‌تر است. أ. اصل این روایت چیست و در کجا نقل شده؟ ب. آیا این
روایت از نظر سند قابل
اعتماد است؟ ج. آیا این روایت از نظر محتوا اشکالی ندارد؟ زیرا در واقع اثبات
عمل فعل مکروه یا مرجوح برای معصوم می‌کند؟
پاسخ: روایتی وجود دارد که امام موسی کاظم ـ علیه‌السلام ـ در مکانی نماز می‌گذاردند که محل رفت‌و‌آمد مردم بود. شخصی خبر این نماز را به امام صادق ـ علیه‌السلام ـ داد و بر آن خرده گرفت. اما وقتی امام موسی کاظم ـ علیه‌السلام ـ در علت این نماز فرمود: همانا آن کسی که برای او نماز می‌گذاردم، از مردمی که از جلویم می‌گذشتند، به من نزدیک‌تر است، مورد تحسین امام صادق قرار گرفت.
در مورد مسئله مورد نظر، چندین روایت در کتاب‌های حدیثی وجود دارد. یکی، روایت مذکور در پرسش است که با اندک تفاوتی در کتاب‌های مختلف حدیثی
ذکر شده است: «روزی ابوحنیفه بر
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ وارد شد و گفت: پسر شما موسی کاظم ـ علیه‌السلام ـ را دیدم؛ درحالیکه نماز می‌خواند و مردم در مقابل او رد می‌شدند و او آنها را از این کار منع نمی‌کرد؛ درحالیکه اشکال این نوع نماز خواندن مشخص است. (یعنی به علت این‌که عبور مردم حواس
انسان را پرت می‌کند و این نماز به آن
خلوص و تمرکز لازم نمی‌رسد، این نماز اشکال دارد و باید مردم را از عبور جلوی نمازگزار نهی کرد و یا اصلا آن‌جا نماز نخواند) امام صادق علیه‌السلام، امام موسی کاظم ـ علیه‌السلام ـ را فرا خواند و ایشان نیز آمدند... . امام موسی کاظم ـ علیه‌السلام ـ در علت کاری که انجام دادند، فرمودند: ای پدر جان! همانا آن کسی که برای او نماز می‌گذارم، از مردمی که از جلویم می‌گذشتند، به من نزدیک‌تر است و خداوند فرموده: "ما از رگ گردن به او نزدیک‌تریم".
پس امام او را در
آغوش گرفت و فرمود: ای پسرم! پدر و مادرم به فدای تو، ای کسی که اسرار الهی در نزد تو به
امانت گذاشته شده است».
احادیث دیگری با همین مضمون وجود دارد که اختلافش با
حدیث اول، تنها در متن حدیث بوده، هم‌چنین امام صادق ـ علیه‌السلام ـ را به‌عنوان کسی که این کار را انجام داده و بر کارش دلیل آورده، معرفی کرده است
و در حدیث دیگری این نماز و استدلال از
امام حسین ـ علیه‌السلام ـ نقل شده است.
البته تمام این روایت‌ها از این جهت که چرا امام
معصوم ـ علیه‌السلام ـ چنین کاری را انجام داده و علت آن چیست، باید مورد بررسی قرار گیرند.
حدیث اول، حدیثی مرفوعه است که در سلسله
سند آن تنها دو نفر ذکر شده‌اند. اما با توجه به
وثاقت دو
راوی مذکور در سند روایت ( علی‌بن ابراهیم و محمد‌بن مسلم) و وجود روایات دیگری که این مضمون را نقل کرده‌اند و می‌توانند در قوت بخشیدن به مضمون این روایت کمک کنند، می‌توان به این حدیث استناد کرد و آن را مورد بحث و بررسی محتوابی قرار داد.
این روایات، کاری را به
امام معصوم نسبت داده‌اند که به دو طریق در آن ایجاد شبهه شده است:
اشکال اول، این است که نماز امام، خللی در رفت‌و‌آمد مردم ایجاد می‌کرده و امام حق‌الناسی را ضایع کرده و این از امام بعید است. بنابراین اشکال بر امام وارد است.
اشکال دوم این‌که
نماز در مکان عمومی، موجب حواس‌پرتی انسان می‌شود و سبب می‌شود که توجه لازم در نماز وجود نداشته باشد.
بنا بر ظاهر روایت، نماز امام در یک مکان عمومی برای رفت‌و‌آمد مردم (همچون خیابان) که موجب اذیت‌و‌آزار مردم و سبب ضایع شدن
حقوق مردم شود ،نبوده تا حق‌الناسی به گردن امام بیفتد؛ بلکه از روایت این‌گونه به‌دست می‌آید که نماز امام در مکانی بوده که مردم از روبه‌روی آن حضرت می‌گذشتند و اشکال ابوحنیفه بر امام نیز از این جهت نبوده است؛ زیرا در حدیث آمده است که مردم از مقابل امام می‌گذشتند، نه این‌که نماز امام موجب
اذیت آنها می‌شود.
اما اشکال دوم که بر هریک از احادیث مذکور جاری است، از آن‌جاست که نماز جزو اموری است که انسان باید آن را با توجه و
حضور قلب به‌جا آورد. از این باب باید از عواملی که موجب خلل به این حضور
قلب می‌شود، پرهیز کرد. یکی از این موارد، زمانی است که انسان در جایی نماز بگذارد که مردم از جلوی او رفت‌و‌آمد می‌کنند و اشاره ابوحنیفه به اشکال داشتن نماز
امام موسی کاظم ـ علیه‌السلام ـ به همین لحاظ بود؛ زیرا در آن صورت نماز با تمرکز نبوده است؛ اما از استدلالی که امام بر این نماز خود آورد و تأیید ضمنی که امام صادق ـ علیه‌السلام ـ بر آن گذارد، این اشکال رفع می‌شود؛ زیرا با تعلیلی که امام بر نماز خود آوردند، به‌دست می‌آید که آن نماز با حضور قلب و توجه به پروردگار بوده است و این نوع نماز خواندن، نه‌تنها فعل مرجوح و یا مکروهی نبوده، بلکه کاملاً قابل
ستایش است؛ چنان‌که از طرف امام صادق ـ علیه‌السلام ـ نیز مورد
تقدیر قرار گرفته است.
گفتنی است که نماز در مکان پررفت‌و‌آمد، برای تعدادی از مردم که نمی‌توانند حضور قلب و توجه خود را در این حالت حفظ کنند،
کراهت دارد و نمازگزار باید در مکانی نماز بگذارد که نمازش با توجه و حضور قلب باشد.
پایگاه اسلام کوئست.
