نفی جبر و تفویض در آیه ایاک نعبد و ایاک نستعین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلیدواژه: نفی، جبر، تفویض.

پرسش: آیا آیه «ایاک نعبد و ایاک نستعین»، جبر و تفویض را نفی می‌کند؟

پاسخ اجمالی: به نظر برخی از مفسران، آیه شریفه «اِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ اِیَّاکَ نَسْتَعینُ؛ تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم». دلالت بر بطلان جبر و تفویض دارد؛ زیرا هنگامی که می‌گوییم: «ایاک نَعْبُدُ» (تنها تو را می‌پرستیم)، پس دارای اختیار هستیم، نه مجبور و چون می‌گوییم: «ایاک نَسْتَعِینُ» (تنها از تو یاری می‌جوییم)، پس نیاز به او داریم و امور به ما تفویض نشده است. به بیان دیگر، در این آیه، فعل عبادت و استعانت را به بنده نسبت می‌دهد. لذا این آیه نظریه جبر را رد می‌کند، ولی کمک، یاری و نیرویِ بر انجام فعل را از خدا می‌خواهد؛ از‌این‌رو نظریه تفویض را رد می‌کند.
از طرفی می‌توان گفت که فراز «اِیَّاکَ نَسْتَعین» نیز خود به تنهایی جبر و تفویض را نفی می‌کند، زیرا اگر زندگی انسان در مسیری از پیش تعیین شده و تخلف‌ناپذیر مشخص شده باشد، کمک خواستن از خدا چه معنایی خواهد داشت؟! و نیز اگر بعد از خلقت، تمام امور به خود انسان تفویض شده و خدا هیچ دخالتی در تعیین مسیر انسان نداشته باشد، معنای یاری خواستن از خدا چه خواهد بود؟!

---