مهدویت‌نگاری در قرن چهارم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مهدویت،
امام زمان (علیه‌السّلام)،
اهل سنت،
شیعه.
پرسش: در قرن چهارم هجری چه کتاب‌هایی در مورد حضرت مهدی (علیه‌السّلام) نوشته شده است؟
پاسخ:
آثار موجود از علمای قرن چهارم
اهل تسنن و
شیعه در مورد
امام مهدی (علیه‌السلام) و مباحث مربوط به حضرتشان نسبت به سایر قرون کم بوده که به تعدادی از آنها اشاره خواهیم کرد.
الملاحم، ابوالحسن احمد بن جعفر بن محمّد ابن المنادی (م ۳۳۶ ق). «در الطرائف در یک‌جا المناری و در جای دیگر المناوی آمده است و در کتاب‌نامه حضرت مهدی المناری ثبت شده است.»
سید ابن طاووس در کتاب الطرائف
از آن یاد کرده و دارای نسخه خطّی در کتاب‌خانه مسجد اعظم قم به شماره ۱۹۱۷ است.
نسخه دیگری از این اثر در کتاب‌خانه مجلس شورای اسلامی به شماره ۱۲۷۴ وجود دارد.
این کتاب با تحقیق عبدالکریم عقیلی در بیروت به سال ۱۴۱۸ از سوی انتشارات دار السیرة چاپ شده است.
مؤلف، از عالمان سرشناس اهل سنّت است.
کمال‌الدین و تمام النعمة،
شیخ صدوق (م ۳۸۱ ق).
این کتاب، بارها به چاپ رسیده و نسخه‌های فراوان و چندین ترجمه فارسی دارد.
در کتاب خانه‌های ایران حداقل ۱۱۵ نسخه خطّی از این اثر شناسایی شده است.
شیخ صدوق در این کتاب به غیبت پیامبران، روایات غیبت از چهارده معصوم، توقیعات، معمّرین و مسائل دیگر پرداخته است.کتاب، دارای ۵۸ باب است.شیخ صدوق در این کتاب، تنها به نقل روایت اکتفا نکرده، بلکه در موارد بسیاری در ابتدای باب یا انتهای آن توضیحاتی آورده است.علاوه بر آن در ابتدای کتاب، مقدّمه‌ای طولانی بیش از یک صد صفحه در مباحث امامت به صورت کلّی و پاسخ به شبهات نگاشته است.
الغیبة، محمّد بن ابراهیم بن جعفر نعمانی (زنده در ۳۴۲ق).
وفات وی را ۳۲۸ ق، ذکر کرده است و در پایان‌نامه بررسی مسئله غیبت امام عصر در قرآن و حدیث،
سال وفات وی حدود ۳۶۰ ق آمده است. در منابع کهن به هیچ یک از این دو تاریخ، اشاره نشده است.
از این اثر در کتاب‌خانه‌های ایران ده نسخه خطّی شناسایی شده است.
این کتاب، بارها به چاپ رسیده و چندین ترجمه چاپ شده به زبان فارسی دارد.
نویسنده، پانصد حدیث درباره امام مهدی (علیه‌السّلام) گرد آورده است. سال تالیف آن ۳۴۲ هجری است.
دست‌نوشته‌ها و آثار مفقود از علمای اهل سنت و علمای شیعه در مورد امام مهدی (علیه‌السلام) و مسائل پیرامونی حضرتش در قرن چهارم نسبت به سایر قرون زیاد بوده و در ذیل به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.
اخبار المهدی.
ذکر کلامه فی الملاحم.
این دو اثر از ابواحمد عزیز بن یحیی بن احمد بن عیسی جلودی (م ۳۰۲ یا ۳۳۲ ق) است.
وی شیعه امامی و از اصحاب امام جواد (علیه‌السّلام) است.
کتاب الغیبة.
إبراهيم بن صالح الانماطی.
کتاب الملاحم.
إسماعيل بن مهران بن أبی‌نصر السكونی
کتاب الرجعة.
همگی از محمّد بن مسعود عیاشی (م حدود ۳۲۰ ق) است.
مؤلّف از بزرگان شیعه امامیه است.
الغیبة،
محمّد بن علی بن ابی‌العزاقر (م ۳۲۳ ق).
وی عالمی شیعی است.
جزء فی المهدی،
ابوالحسن احمد بن جعفر بن محمّد المنادی (م ۳۳۶ ق).
کتاب الغیبة.
سلامة بن محمد بن إسماعيل بن عبدالله بن موسى بن أبی‌الاکرم أبوالحسن الارزنی
کشف الحیرة.
هر دو از سلامة بن محمّد بن اسماعیل (م ۳۳۹ ق) است.
وی عالمی شیعی است.
ابّان «ابّان به معنای آغاز و زمان به کار می‌رود.» حکم الغیبة،
ابوالقاسم علی بن احمد کوفی (م ۳۵۲ ق).
وی عالمی شیعی است.
کتاب فی ذکر قائم آل محمّد،
ابوسعید احمد بن رمیح مروزی (م ۳۵۷ ق).
مؤلف، عالمی شیعی است.
الهدایة فی تاریخ النبی والائمة، ابوعبداللَّه حسین بن حمدان جنبلائی (م ۳۵۸ ق).
جلد دوم این کتاب به
امام مهدی اختصاص دارد.
وی از نویسندگان شیعی است که
شیخ طوسی او را در فهرست آورده است.
کتاب فی الغیبة.
أبومحمد الحسن بن حمزة العلوی الطبری المرعشی
کتاب الاشفیة فی معانی الغیبة.
این دو اثر از حسن بن حمزه علوی حسینی (م ۳۵۸ ق) است.
مؤلّف، عالمی شیعی است.
کتاب الغیبة و ذکر القائم،
حسن بن محمّد بن یحیی (م ۳۵۸ ق).
مؤلف، از علمای شیعه است.
حذو النعل بالنعل.
فضل بن شاذان بن الخليل أبومحمد الازدی النیشابوری
المصباح.
الرسالة الاُولی فی الغیبة.
أبوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه القمی
الرسالة الثانیة فی الغیبة.
أبوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه القمی
الرسالة الثالثة فی الغیبة.
أبوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه القمی
الرجعة.
أبوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه القمی
کتاب السر المکتوم الی الوقت المعلوم.
کتاب علامات آخر الزمان.
الغیبة. این کتاب را
سید‌هاشم بحرانی و صاحب ریاض العماء ذکر کرده‌اند و صاحب ریاض تصریح دارد که غیر از کمال‌الدین است.
این نُه اثر، به شیخ صدوق (م ۳۸۱ق) منسوب است؛ ولی متاسفانه به آنها دسترسی نیست.
اخبار الدولة فی ظهور المهدی،
احمد بن ابراهیم ابن جزار قَیروانی (م ۴۰۰ ق).
او از پزشکان مغربی و پیرو مذهب مالکی بوده است.
کتاب المهدی،
عیسی بن مهران.
وی عالمی شیعی است.
الملاحم،
ابوالقاسم علی بن حسن قاسم یشکری معروف به ابن طبال.
وی از مشایخ تَلّعُکبری در کوفه و عالمی شیعی است.
الملاحم،
ابوجعفر محمّد بن احمد بن یحیی اشعری قمی.
از بزرگان شیعه است.
الملاحم،
ابراهیم بن حکم بن ظهیر فزاری.
وی عالمی شیعی است.
الملاحم،
ابوالحسن علی بن ابی‌صالح کوفی.
وی از عالمان شیعه است.
کتاب الغیبة،
علی بن محمّد بن عمر بن رباح.
وی عالمی شیعی است.
الغیبة،
محمّد بن قاسم ابوبکر.
وی متکلّم شیعه مذهب است.
اخبار القائم،
ابوالحسن علی بن محمّد بن ابراهیم، علان کلینی رازی.
عالمی شیعی است.
کتاب الغیبة،
حنظلة بن زکریا تمیمی.
مذهب وی شیعه است.
کتاب الشفاء و الجلاء فی الغیبة،
احمد بن علی بن خضیب.
وی عالمی شیعی است.
الغیبة وکشف الحیرة.
محمد بن أحمد بن عبدالله بن قضاعة بن صفوان بن مهران الجمال.
الکشف و الحجّة.
احتمال دارد که دو کتاب، یکی باشد.
از محمّد بن احمد بن عبداللَّه قضاعة است.
وی عالمی شیعی است.
ترتیب الادلة فیما یلزم خصوم الامامیة دفعه عن الغیبة والغائب،
احمد بن حسین بن عبداللَّه مهرانی آبی (آوه‌ای).
از عالمان شیعه است.
ازالة الران عن قلوب الاخوان فی معنی الغیبة.
کتاب التحیر.
هر دو اثر از محمّد بن احمد بن جنید است.
وی عالمی شیعی است.
فی ذکر من روی من طرق اصحاب الحدیث ان المهدی من ولد الحسین وفیه اخبار القائم،
احمد بن محمّد بن احمد ابوعلی جرجانی.
مؤلف، از علمای شیعه است.
الفتن،
ابوصالح احمد بن عیسی سلیلی.
از عالمان اهل سنّت است که سید بن طاووس کتابش را در الفتن خود آورده است.
اخبار ابی‌عمرو و ابی‌جعفر العمریین،
ابونصر هبة‌اللَّه بن احمد بن محمّد کاتب (م بعد از ۴۰۰ ق).
وی از علمای شیعی مذهب است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «مهدویت‌نگاری در قرن چهارم» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۳۰.
