• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

منظور از یقطین در آیه ۱۴۶ سوره صافات

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: گیاه، شجر، یقطین، درخت کدو، سوره صافات.

پرسش: منظور از یقطین در آیه ۱۴۶ سوره صافات چیست؟ کدو حلوایی توسط بوته به عمل می‌آید، پس چرا در داستان حضرت یونس (علیه‌السّلام) «وَ اَنْبَتْنا عَلَیْهِ شَجَرَةً مِنْ یَقْطِین» از عبارت «درخت کدو» استفاده شده است؟

پاسخ اجمالی: در میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد که مراد از یقطین، کدو باشد و در زبان عرب هم به نباتاتی که دارای ساقه و شاخه است و هم بدون ساقه و شاخه، «شجره» گفته می‌شود.


قرآن کریم در داستان یونس پیامبر (علیه‌السّلام) می‌فرماید پس از آن‌که خداوند او را از شکم ماهی بیرون‌ انداخت؛ چون‌ اندامش خسته و ناتوان بود و آفتاب ساحل او را آزار می‌داد، پوششی لطیف لازم بود تا بدنش در زیر آن بیارامد، قرآن در این‌جا می‌فرماید:
«وَ اَنْبَتْنا عَلَیْهِ شَجَرَةً مِنْ یَقْطِینٍ؛
[۱] صافات/سوره۳۷، آیه۱۴۶.    
و بر فراز سرش بوته کدویی رویانیدیم.»
آنچه در مورد واژه «یقطین» می‌توان گفت این است که، اولاً: در میان مفسران اتفاق نظر وجود ندارد که مراد از یقطین، کدو باشد؛ چرا که «ابو عبیده» می‌گوید: «یقطین» هر گیاهی است که ساقه نداشته باشد و بر روی زمین روئیده ‌شود.
[۲] بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۳، ص۶۲۱، تحقیق، شحاته، عبدالله محمود، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.    
[۳] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۷۱۶، مقدمه، بلاغی‌، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.    

صاحب تفسیر روض الجنان نیز به نقل از عبداللّه بن عبّاس، حسن و مقاتل می‌گوید: هر درختی را که ساقه ندارد و برگ‌هایش پهن باشد و در زمستان از بین برود؛ مانند کدو، خیار، هندوانه و خربزه و... یقطین می‌گویند.
[۴] ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ج۱۶، ص۲۴۰، تحقیق، یاحقی، محمد جعفر، ناصح، محمد مهدی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.    
و نیز گفته شده است که به درخت زیتون و موز هم یقطین می‌گویند.
[۵] طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج۳، ص۴۲۰، تهران، دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.    

ثانیا: در زبان عرب هم به نباتاتی که دارای ساقه و شاخه است و هم بدون ساقه و شاخه، «شجره» گفته می‌شود.
[۶] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۱۲۰، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
به تعبیر دیگر، «شجره» اعم از درخت و گیاه است و نباید واژه شجره در آیه را لزوما به درخت دارای ساقه و شاخه ترجمه کرد.
شاهد این مطلب، حدیثی از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است که شخصی به آن‌حضرت عرض کرد: «انک لتحب القرع»؟ شما کدو را دوست دارید؟ فرمود: «اجل هی شجرة اخی یونس»؛
[۷] زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۶۲، بیروت، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.    
آری آن گیاه برادرم یونس است. بنابر‌این، با فرض پذیرش این‌که مراد از «یقطین» در آیه، همان کدو حلوایی باشد، اطلاق شجر بر آن مانعی ندارد.

گفتنی است، بر اساس آنچه را که برخی از مفسران گفته‌اند، به نظر می‌رسد که رویش آن بوته تنها برای سایه افکندن بر یونس (علیه‌السّلام) نبود، بلکه بیماری او را نیز درمان می‌کرد؛ زیرا طبیعت میوه آن بوته (که همان کدو باشد) سرد است و چنان‌که گویند برای پیکر ملتهب و برافروخته سودمند است.
[۸] مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، ج۱۱، ص۲۷۸، گروه مترجمان، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی چاپ اول، ۱۳۷۷ش.    
ضمن آن‌که مگس را از اطراف خود دور می‌کند.
[۹] کاشانی، ملا فتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین ج۸، ص۲۲، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی، ۱۳۳۶ش.    
[۱۰] طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۶۸۶.    


۱. ↑ صافات/سوره۳۷، آیه۱۴۶.    
۲. ↑ بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۳، ص۶۲۱، تحقیق، شحاته، عبدالله محمود، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.    
۳. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۷۱۶، مقدمه، بلاغی‌، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.    
۴. ↑ ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ج۱۶، ص۲۴۰، تحقیق، یاحقی، محمد جعفر، ناصح، محمد مهدی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.    
۵. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج۳، ص۴۲۰، تهران، دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.    
۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۱۲۰، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
۷. ↑ زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۶۲، بیروت، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.    
۸. ↑ مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، ج۱۱، ص۲۷۸، گروه مترجمان، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی چاپ اول، ۱۳۷۷ش.    
۹. ↑ کاشانی، ملا فتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین ج۸، ص۲۲، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی، ۱۳۳۶ش.    
۱۰. ↑ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۶۸۶.    


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «منظور از یقطین در آیه ۱۴۶ سوره صافات»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۹/۲۹.    


رده‌های این صفحه : آیات سوره صافات | مباحث تفسیری | مباحث قرآنی | واژگان قرآنی
جعبه ابزار