منظور از نطفه امشاج در آیه ۲ سوره انسان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن،
خلقت انسان،
نطفه.
پرسش: مفسران، چه توضیحی پیرامون «نطفه امشاج» که در قرآن بدان اشاره شده، ارائه کرده‌اند؟
پاسخ اجمالی: برخی آیات منشأ آفرینش انسان را «نطفه» می‌دانند. کلمه «امشاج» نیز به معنای مخلوط و ممزوج است و اگر نطفه را به این صفت معرفی کرده (نطفه امشاج)، شاید به اعتبار اجزای مختلف آن و یا به اعتبار مخلوط شدن آب جنس نر با آب جنس ماده است.
قرآن کریم در مورد خلقت انسان و مبدأ پیدایش آن تعبیرات گوناگونی دارد که نشان می‌دهد آفرینش انسان مراحل مختلفی داشته است. دسته‌ای از آیات قرآن، ماده نخستین انسان را «گل» معرفی می‌کند.
دسته‌ای دیگر می‌فرماید: انسان را از «آب» خلق کردیم.
آیاتی منشأ آفرینش آدمی را «نطفه» می‌دانند.
در آیه‌ای دیگر می‌فرماید انسان از «عَجَل» آفریده شده است.
اما در آیه «اِنَّا خَلَقْنَا الْاِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ اَمْشاج»
می‌فرماید: ما انسان را از نطفه امشاج آفریدیم.
آنچه در این آیه محور بحث است، کلمه «امشاج» است که محل گفت‌وگوی مفسران قدیم و جدید است. کلمه «امشاج» جمع «مشیج» و یا «مشج» به معنای مخلوط و ممزوج است، و اگر نطفه را به این صفت معرفی کرده (نطفه امشاج)، شاید به اعتبار اجزای مختلف آن و یا به اعتبار مخلوط شدن آب نر با آب ماده (اسپرم و اوول) باشد.
درباره علّت جمع آمدن امشاج گفته‌اند: به اعتبار اجزای نطفه و یا به اعتبار آمیخته شدن نطفه زن و مرد است و چون نطفه، حامل خصلت‌های توارث است و اخلاق و سجایای پدران و مادران را به فرزندان منتقل می‌کند، شاید از این جهت امشاج گفته شده است؛ یعنی از نطفه‌ای که دارای آمیخته‌ها است انسان را آفریدیم و شاید اشاره به سلّول‌ها و کرومزوم‌ها و ژن‌های بی‌شمار نطفه باشد.
آنچه به‌طور خلاصه در معنای امشاج گفته شده چنین است:
۱. ابن عبّاس، حسن، عکرمه و مجاهد گفته‌اند: نطفه امشاج؛ یعنی مخلوط از آب مرد و آب زن.
۲. قتاده می‌گوید: امشاج به معنای اطوار است؛ یعنی حالات مختلف انسان از ابتدای انعقاد نطفه تا زمانی که صورت انسانی به خود می‌گیرد؛ یعنی ابتدا به صورت نطفه، بعد علقه، بعد مضغه، بعد عظام، تا این‌که انسان می‌شود.
۳. مجاهد و ضحّاک و کلبی اما گفته‌اند: مقصود اختلاف رنگ‌های نطفه است؛ یعنی نطفه مرد سفید و سرخ و نطفه زن سبز و زرد است. پس نطفه امشاج یعنی نطفه‌ای که دارای رنگ‌های مختلف است.
۴. حسن می‌گوید: امشاج یعنی نطفه مخلوط شده با خون حیض. وقتی زن حامل و آبستن شد، دیگر حیض منقطع می‌شود.
۵. ابن مسعود گفته است: امشاج موی رگ‌هایی است که در نطفه وجود دارد.
۶. بعضی هم گفته‌اند: امشاج عبارت از طبیعت‌هایی است که در انسان وجود دارد؛ مانند گرمی، سردی و یبوست و رطوبت. خداوند آنها را در نطفه قرار داد، سپس آن‌را با بنیه حیوانی منظم تنظیم نمود، آن‌گاه در آن روح حیاتی دمید، پس از آن برایش چشم و گوش قرار داد و این است سخن خدای متعال که فرمود: «فَجَعَلْناهُ سَمِیعاً بَصِیراً».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «منظور از نطفه امشاج در آیه ۲ سوره انسان» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۲/۱۱.
