منظور از صبر و نماز در آیات ۴۵ و ۱۵۳ سوره بقره
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سوره بقره،
نماز،
روزه،
صبر،
صوم،
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
امام علی (علیه‌السّلام).
پرسش: در دو فراز از سوره بقره توصیه شده است که «استعینوا بالصبر و الصلاة». بر اساس
روایات، آیا منظور از «صبر»، پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و مراد از «نماز» امام علی (علیه‌السّلام) می‌باشد؟
پاسخ اجمالی: انسان‌ها باید در سختیها از
خدا کمک بخواهند و این‌که در این آیه به صبر و نماز توصیه شده است به‌خاطر این است که صبر، هر بلا و یا حادثه عظیمی را کوچک و ناچیز می‌کند و نماز که رویکرد به خدا و پناه بردن به او است، روح ایمان را زنده می‌سازد، و به آدمی می‌فهماند که به جایی تکیه دارد که زوال‌پذیر نیست، و به سببی دست زده که پاره شدنی نیست.
در برخی روایات نیز «صبر» به «روزه» تفسیر شده است؛ یعنی از روزه و نماز کمک بگیرید. ضمناً در روایاتی که
تفسیر باطنی آیه هستند نیز صبر به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و صلاة به
ولایت امام علی (علیه‌السّلام) تفسیر شده است.
قرآن کریم برای آن‌که انسان بتواند بر هواها و خواسته‌های نفسانی پیروز گردد و آنها را از قلب خود بیرون کند، می‌فرماید: «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ؛
از صبر و نماز کمک بگیرید.»
کلمه «
استعانت» به معنای طلب کمک است، و این هنگامی صورت می‌گیرد که نیروی انسان به تنهایی نمی‌تواند یک کار مهم و یا حادثه‌ای را که پیش آمده بر وفق مصلحت خود برطرف سازد. این‌که خدا فرمود: از صبر و نماز برای مهمات و حوادث خود کمک بگیرید؛ برای این است که در حقیقت، یاوری به جز
خدای سبحان نیست و او است که در کارها و حوادث مهم، یاور انسان است، او است که به انسان کمک می‌کند تا استقامت به خرج داده، ارتباط خود را با خدا وصل نموده، از صمیم دل متوجه او شود و به‌سوی او روی آورد و این همان صبر و نماز است، و این دو بهترین وسیله برای پیروزی است؛ چون صبر، هر بلا و یا حادثه عظیمی را کوچک و ناچیز می‌کند، و نماز که رویکرد به خدا، و پناه بردن به او است، روح ایمان را زنده می‌سازد، و به آدمی می‌فهماند: که به جایی تکیه دارد که زوال‌پذیر نیست، و به سببی دست زده که پاره شدنی نیست.
البته در روایاتی «صبر» به «روزه» تفسیر شده است؛ یعنی از روزه و نماز کمک بگیرید. (مانند: «عن عبدالله بن طلحة عن ابی عبدالله
[فی قوله تعالی
] «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ» قال: «الصبر هو الصوم».)
ضمناً در روایاتی هم صبر به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و صلاة به ولایت امام علی (علیه‌السّلام) تفسیر شده است:
سلمان می‌گوید به علی (علیه‌السّلام) گفتم: ای برادر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)! درود خدا بر تو باد! آیا مراد از
اقامه نماز، همان اقامه ولایت شما است؟ امام فرمود: بلی‌ای سلمان و شاهد آن، سخن خدای تعالی در قرآن است «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ اِنَّها لَکَبِیرَةٌ اِلَّا عَلَی الْخاشِعِینَ».
بر‌این‌اساس، «صبر» پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است، و «صلاة» اقامه ولایت من است؛ و از‌این‌رو خداوند (با ضمیر مفرد) فرمود: «وَ اِنَّها لَکَبِیرَةٌ» و (با ضمیر مثنی) نفرمود: «و انّهما»؛ زیرا پذیرش ولایت سنگین است، مگر بر خاشعان و خاشعان هم شیعیان بابصیرت‌اند.
ناگفته نماند این تفسیر،
تفسیر باطنی بوده و بدان معنا نیست که پذیرش
ولایت اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) می‌تواند جایگزین نماز و بهانه‌ای برای ترک آن باشد؛ چرا که خود امام علی (علیه‌السّلام) با استعانت به همین آیه به نماز می‌ایستاد:
ابی بصیر از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل می‌کند: هر‌گاه امام علی (علیه‌السّلام) از بروز حادثه ناگواری در هراس می‌شد، به نماز و راز و نیاز با حق تعالی می‌پرداخت، و این آیه را
تلاوت می‌کرد: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة».
در همین راستا امام صادق (علیه‌السّلام) با استناد به همین آیه می‌فرماید: چون مصیبتی بزرگ، یا شدّتی بر کسی فرود آید، باید روزه بگیرد؛ زیرا خدای (عزّ‌و‌جلّ) فرمود: و از روزه و نماز کمک بگیرید.
نتیجه‌گیری نهایی آن است که روایتی که ناظر به تفسیر باطنی آیه است، نمی‌تواند از ارزش تفسیر ظاهری آن بکاهد که در آن، «صلاة» همان «نماز» است و «صبر» دارای مصادیقی؛ مانند «روزه» می‌باشد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «منظور از صبر و نماز در آیات ۴۵ و ۱۵۳ سوره بقره»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۱/۱۰.
