منظور از بطون در آیه ۶۹ سوره نحل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: معده،
جمع مکسر،
عسل،
ائمه،
زنبور، بطون،
سوره نحل.
پرسش: امروزه دانشمندان معتقدند که
زنبور عسل دو معده دارد. برخی معتقدند که
قرآن کریم نیز در گذشته با به‌کار بردن کلمه «بطون» (که جمع مکسر است) به این واقعیت اشاره کرده است؛ اما مشکل آن‌جا است که «بطون» جمع مکسر است و جمع در زبان عربی به سه و بیشتر از آن دلالت می‌کند، در حالی که زنبور سه معده ندارد! پاسخ آن چیست؟ در ضمن، آیا تاویل باطنی این آیه در مورد ائمه (علیه‌السّلام) است؟
پاسخ اجمالی: معنای ظاهری آیه، شکم زنبورها است؛ نه چند شکم داشتن زنبورها؛ واژه «بطون» اگر در حاشیه یک صیغه جمع قرار گیرد، به معنای «شکم هر یک از آنان» است، نه «شکم‌های یکی از آنان»! و از همین‌رو نمی‌توان گفت که این آیه دلالت بر چندشکمی بودن زنبور کند.
قرآن کریم با بیان شیوه عمل‌کرد زنبور عسل، آن‌را یکی از نشانه‌های خود برای متفکران بیان می‌کند؛ با توجه به این‌که سوره نحل،
سوره مکی است و در منطقه
مکه نه گل و گیاهی وجود دارد، و نه زنبور عسل، با این وجود، قرآن با تعبیر جالبی مانند «یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ اَلْوانُهُ؛
از درون زنبورها مایعی به رنگ‌های مختلف خارج می‌شود»، به این نشانه خود در ساختن عسل توسط یک حشره اشاره می‌کند.
گفتنی است که معنای ظاهری آیه، شکم زنبورها است؛ نه چند شکم برای یک زنبور تا در ارتباط با آنچه در پرسش آمده به گفت‌وگو بنشینیم. دلیل آن تعابیر مشابهی است که در قرآن مورد استفاده قرار گرفته است؛ مانند:
«وَ اِنَّ لَکُمْ فِی الْاَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِهِ مِنْ بَیْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشَّارِبینَ؛
و در دام‌ها به یقین برای شما عبرتی است: از آنچه در
[لابلای
] شکم آنها است، از میان سرگین و خون، شیری ناب به شما می‌نوشانیم که برای نوشندگان گوارا است.»
«وَ اِنَّ لَکُمْ فِی الْاَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِها وَ لَکُمْ فیها مَنافِعُ کَثیرَةٌ وَ مِنْها تَاْکُلُونَ؛
و البته برای شما در دام‌ها
[ی گلّه درس
] عبرتی است: از
[شیری
] که در شکم آنها است، به شما می‌نوشانیم، و برای شما در آنها سودهای فراوان است و از آنها می‌خورید.»
«وَ اللَّهُ اَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ اُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً...؛
و
خدا شما را از شکم مادرانتان (در حالی که چیزی نمی‌دانستید) بیرون آورد.»
«خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها وَ اَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْاَنْعامِ ثَمانِیَةَ اَزْواجٍ یَخْلُقُکُمْ فی بُطُونِ اُمَّهاتِکُمْ خَلْقاً مِنْ بَعْدِ خَلْق...؛
شما را از نفسی واحد آفرید، سپس جفتش را از آن قرار داد و برای شما از دام‌ها هشت قسم پدید آورد. شما را در شکم‌های مادرانتان آفرینشی پس از آفرینشی
[دیگر
]... »
همان‌گونه که مشاهده می‌کنید، واژه «بطون» اگر در حاشیه یک صیغه جمع قرار گیرد، به معنای «شکم هر یک از آنان» است، نه «شکم‌های یکی از آنان»! و از همین‌رو نمی‌توان گفت که این آیه دلالت بر چندشکمی بودن زنبور می‌کند؛ و لذا
اعجاز است و نباید این پرسش مطرح شود که چرا در مورد دو شکم، از صیغه جمع استفاده شده که ناظر به سه شکم و یا بالاتر از آن است؟!
علاوه بر آن‌که دو معده‌ای بودن زنبور هم موضوع بسیار دقیقی نیست که تنها امروزه کشف شده باشد، بلکه ممکن است در همان زمان گذشته نیز با چشم عادی نیز بدن زنبور شناسایی شده باشد.
اما در مورد تفسیر باطنی آیه باید گفت؛ در بعضی از روایات، زنبور موجود در آیه به ائمه (علیه‌السّلام)
تاویل شده است که جدا از بررسی سندی به دو مورد آن اشاره می‌کنیم:
امام صادق (علیه‌السّلام) در مورد آیه «وَ اَوْحی رَبُّکَ اِلَی النَّحْلِ» فرمود:
«نَحْنُ النَّحْلُ الَّتِی اَوْحَی اللَّهُ اِلَیْهَا اَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً اَمَرَنَا اَنْ نَتَّخِذَ مِنَ الْعَرَبِ شِیعَةً وَ مِنَ الشَّجَرِ یَقُولُ مِنَ الْعَجَمِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ یَقُولُ مِنَ الْمَوَالِی وَ الَّذِی یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ اَلْوانُهُ الْعِلْمُ الَّذِی یَخْرُجُ مِنَّا اِلَیْکُمْ؛
ما زنبوری هستیم که خداوند به او
وحی کرد که به ما دستور داد از مردم عرب، غیر عرب و بردگان برای خود شیعه برگزینیم. و منظور از آشامیدنی رنگارنگ همان علمی است که از ما برای شما بروز می‌کند».
همچنین حضرت‌شان فرمود:
«قال ما بلغ من النحل ان یوحی الیها بل فینا نزلت فنحن النحل ونحن المقیمون لله فی ارضه بامره والجبال شیعتنا والشجر النساء المؤمنات...؛
این آیه درباره ما نازل شده است، ما آن زنبور عسل هستیم، ما به امر خدا در زمین اقامت داریم و کوه‌ها به معنای مردان شیعه و درخت‌ها به معنای زنان مؤمن هستند».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «منظور از بطون در آیه ۶۹ سوره نحل»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۹/۲۹.
