مقصود از اشفاق در آیه ۲۶ سوره طور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خانواده،
قرآن کریم،
ترس.
پرسش: معنای «اشفاق» چیست؟ و آیا آیه «اِنَّا کُنَّا قَبْلُ فی اَهْلِنا مُشْفِقینَ»، نشانگر آن است که باید نسبت به خانواده خود مهربان باشیم؟
پاسخ اجمالی: نظر اغلب مفسران در
تفسیر آیه این است که ما در میان خانواده خود (که شاید غرق در زندگی مادی خویش بودند)، افرادی خداترس بودیم؛ یعنی در زندگی دنیایی خود و در میان دنیادوستان نیز از
عذاب آخرت ترس داشتیم؛ برخی دیگر می‌گویند: اشفاق به معنای توجه آمیخته با نگرانی است؛ چون مشفق نسبت به کسی که به او اشفاق دارد، هم
محبت دارد و هم می‌ترسد که مبادا بلایی متوجه او و اطرافیانش گردد. دیدگاه سوم نیز در مقصود هست که می‌گویید: با این‌که در میان خانواده خود زندگی می‌کردیم و طبیعتاً باید احساس امنیت می‌کردیم، باز ترسان بودیم و از این بیم داشتیم که حوادث ناگوار زندگی و عذاب الهی هر لحظه فرا رسد، و دامن ما را فرو گیرد.
«اشفاق» به معنای «رقّت قلب» در جایی است که انسان از چیزی بترسد و نیز «شفقت» در برابر «غلظت» است و اصل این لفظ ناشی از ضعف است، از قول عرب: «ثوب شفق‌ای ضعیف النسج»؛ یعنی پیراهن نازک‌بافت. هم‌چنین از آن قبیل است «شفق» که به سرخی دم غروب خورشید گفته می‌شود؛ زیرا این شفق یک سرخی ضعیف است.
اما در مورد آیه اشاره شده در پرسش، قرآن کریم در توصیف گفت‌و‌گوی بهشتیان می‌فرماید: «وَ اَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ یَتَساءَلُونَ، قالُوا اِنَّا کُنَّا قَبْلُ فی اَهْلِنا مُشْفِقینَ؛
و بهشتیان به یکدیگر روی آورده احوال هم را می‌پرسند که شما در دنیا چه کارهایی انجام دادید که با آنها شایستگی این پاداش نیک و این زندگی جاودانه در بهشت را به دست آوردید؟ در جواب می‌گویند: ما قبل از این، که در دنیا بودیم، در میان خویشاوندان خود، افرادی نگران و هراسان بودیم.»
مفسران در ارتباط با توضیح این آیه چند نظر را ارائه کرده‌اند که با هم در تضاد نبوده و امکان پذیرش همه آنها نیز وجود دارد:
بیشتر مفسران در تفسیر این آیه می‌گویند که منظور آیه این است که ما در میان خانواده خود (که شاید غرق در زندگی مادی خویش بودند)، افرادی خداترس بودیم؛ یعنی در زندگی دنیایی خود و در میان دنیادوستان نیز از عذاب آخرت ترس داشتیم.
این تفسیر با آیات دیگری که از ریشه «اشفاق» در آنها استفاده شده، هم‌خوانی بیشتری دارد، آیاتی مانند: آیه ۲۷
سوره مؤمنون، آیه ۴۹
سوره انبیاء، ترس، آیه ۲۷
سوره معارج، آیه ۱۸
سوره شوری و آیه ۲۸
سوره انبیاء و...
برخی اما معتقدند واژه «اشفاق» چنانچه برخی از لغت‌شناسان می‌گویند؛ به معنای توجهی آمیخته با نگرانی است؛ چون مشفق نسبت به کسی که به او اشفاق دارد، هم محبت دارد و هم می‌ترسد که مبادا بلایی متوجه او گردد. این کلمه در قرآن در جایی دیگر به همین معنا آمده است: «وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ؛ ایشان از
قیامت بیمناک‌اند». لذا این کلمه هر وقت با حرف «من» متعدی شود، معنای ترس در آن روشن‌تر از محبت است، و اگر با حرف «فی» متعدی گردد، معنای عنایت و محبت در آن روشن‌تر از ترس به ذهن می‌رسد.
چنان‌که در آیه فوق آمده است: «اِنَّا کُنَّا قَبْلُ فِی اَهْلِنا مُشْفِقِینَ».
بنابر این تفسیر، معنای آیه آن است که، ما در دنیا نسبت به خانواده خود اشفاق داشتیم، هم آنان را دوست می‌داشتیم و هم به سعادت و نجاتشان از گمراهی و نابودی عنایت داشتیم، و هم از این‌که مبادا گرفتار هلاکت شوند می‌ترسیدیم؛ از این‌رو به بهترین وجهی با آنان معاشرت می‌کردیم، و نصیحت و دعوت به سوی حق را از ایشان دریغ نمی‌داشتیم.
بعضی می‌گویند معنای آیه این است که: با این‌که در میان خانواده خود زندگی می‌کردیم و طبیعتاً باید احساس امنیت می‌کردیم، باز ترسان بودیم و از این بیم داشتیم که حوادث ناگوار زندگی و عذاب الهی هر لحظه فرا رسد، و دامن ما را فرو گیرد.
البته برخی هم گفته‌اند: منظور آیه این است که ما بر اهل خویش (خانواده) مهربان بودیم.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مقصود از اشفاق در آیه ۲۶ سوره طور» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۰/۱۸.
