مصادیق ذکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ذکر،
قرآن.
پرسش: در منابع دینی چه چیزهایی به عنوان مصداق «ذکر» بیان شده است؟
پاسخ اجمالی: واژه «ذکر» با مشتقات آن در قرآن کریم فراوان مورد استفاده قرار گرفته است که معنای اولیه و اصلی آن همان به یادداشتن و یادآوری است، اما در روایات و تفاسیر موجود ذیل آیات قرآن، گاه مصداق‌هایی نیز برای آن ذکر شده است.
آیه ۹
سوره حجر قرآن کریم را از مصادیق ذکر معرفی کرده است: «اِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ اِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ؛
ما قرآن را نازل کردیم و ما بیقین آن‌را حفظ خواهیم کرد.»
در
سوره بقره نمازهای پنج‌گانه از مصادیق ذکر شمرده شده است: «فَاِنْ خِفْتُمْ فَرِجالاً اَوْ رُکْباناً فَاِذا اَمِنْتُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَما عَلَّمَکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُون؛
و اگر در حال ترس بودید می‌توانید پیاده و سواره
نماز گزارید و چون ایمن شدید
خدا را یاد کنید، چنان‌که به شما چیزهایی را که نمی‌دانستید تعلیم داده است.»
همچنین خداوند متعال
موعظه و
نصیحت را از مصادق ذکر می‌داند «وَ ذَکِّرْ فَاِنَّ الذِّکْری تَنْفَعُ الْمُؤْمِنین؛
و تذکر بده که تذکر به حال مؤمنان نافع است.»
برخی مفسران ذیل آیه «...فَسْئَلُوا اَهْلَ الذِّکْرِ اِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُون؛
اگر خودتان نمی‌دانید از اهل ذکر بپرسید»، ذکر را به
تورات و
انجیل تفسیر کرده و گروهی نیز ذکر را به معنای مطلق دانش گرفته و در روایاتی نیز «اهل الذکر» به
اهل‌بیت (علیه‌السّلام) تفسیر شده است.
بنابر قول مشهور
لوح محفوظ (ام الکتاب) در آیه ۱۰۵
سوره انبیاء از مصادیق ذکر بیان شده است: «وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ اَنَّ الْاَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُون؛
در
زبور پس از لوح محفوظ نوشتیم که زمین را بندگان صالح من به
میراث می‌برند».
البته در برخی تفاسیر، مراد از ذکر موجود در آیه، کتاب تورات عنوان شده است.
همچنین
نماز جمعه از مصادیق ذکر است: «یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا اِلی ذِکْرِ اللَّه... ؛
ای مؤمنان، هنگامی که برای نماز در
روز جمعه ندا داده شد، پس به سوی یاد خدا (اقامه نماز جمعه) بشتابید.»
در قرآن کریم
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز از مصادیق ذکر بیان شده است: «...یا اُولِی الْاَلْبابِ الَّذینَ آمَنُوا قَدْ اَنْزَلَ اللَّهُ اِلَیْکُمْ ذِکْراً، رَسُولاً یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِ اللَّه... ؛
پس‌ای خردمندان از مؤمنان از خدا بترسید؛ چون خداوند چیزی که مایه تذکر شما است بر شما نازل کرد. رسولی فرستاد تا آیات خدا را برای شما بخواند.»
این آیه (رَسُولاً یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِ اللَّه)
عطف بیان است برای کلمه «ذکرا» و ممکن است
بدل از آن کلمه باشد؛ لذا مراد از ذکری که خدا آن را نازل کرد، همان رسول است و اگر رسول را ذکر نامید برای آن است که رسول وسیله تذکر است؛ خدا و آیات او و راه دعوت به سوی دین حق را یادآوری می‌کند و منظور از «رسول» شخص خاتم الانبیاء (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است. بنابر این، مراد از انزال رسول،
بعثت او از ناحیه عالم غیب، و ظهور او برای بشر به عنوان رسالت از ناحیه خدا است.
روایات در آیه ۴۱
سوره احزاب «یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً؛
ای کسانی که
ایمان آورده‌اید، خدا را بسیار یاد کنید.» تسبیح حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیهم) را مصداقی از مصادیق
ذکر کثیر در این آیه معرفی کرده‌اند:
زرارة بن اعین روایت کرده: «تَسْبِیحُ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ (سلام‌الله‌علیها) مِنَ الذِّکْرِ الْکَثِیرِ».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مصادیق ذکر» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۹/۲۳.
