مرجع ضمیر رسالته در آیه تبلیغ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ولایت،
امام علی،
آیه تبلیغ،
سوره مائده.
پرسش: آیا می‌توان ضمیر «رسالته» در آیه تبلیغ را به «ما» ی موجود در «ما انزل الیک» برگرداند؟
پاسخ اجمالی: کلمه رسالته به ضمیر مفرد مذکری اضافه شده که به «
رب» برمی‌گردد؛ زیرا آن چیزی که رسول آن‌را حمل می‌کند یعنی همان ابلاغ ولایت امام علی، رسالتی متعلق به رب است؛ چون در اضافه، حرف لام که معنای ملکیت دارد، در معنا مقدر است و در صورتی که ضمیر را به «ما» برگردانیم، این آیه از لحاظ معنا دچار مشکل می‌شود.
در
آیه «یا اَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ اِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ»،
دو «ما» وجود دارد که اولین آنها (ما انزل) موصوله و دیگری (ما بلغت) نافیه است. اما واژه رسالت، اسم است به معنای آن چیزی که
رسول (فرستاده) آن‌را حمل می‌کند؛
(اعم از نامه، دستور، خبر و...) که جمع آن رسائل است.
این کلمه به ضمیر مفرد مذکری اضافه شده که به «رب» برمی‌گردد؛ زیرا آن چیزی که رسول (
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)) آن‌را حمل می‌کند (یعنی ابلاغ ولایت امام علی) رسالتی متعلق به پرورگار است؛ زیرا در اضافه، حرف لام که معنای ملکیت دارد، در معنا مقدر است. در صورتی که ضمیر را به «ما» برگردانیم، این آیه از لحاظ معنا دچار مشکل خواهد شد؛ زیرا این جمله تبدیل به جمله‌ای می‌شود که معنای آن کاملا بدیهی است و به گفته علمای ادب، خبر از
بدیهیات امری بی‌فایده و خلاف
بلاغت است.
به عبارت دیگر، در صورتی که ضمیر را به «ما» برگردانیم، معنای آیه این‌گونه خواهد بود: «ای پیامبر آنچه که بر تو نازل شده است را ابلاغ کن، و اگر آن‌را ابلاغ نکنی آن‌را ابلاغ نکرده‌ای» و این بیان موضوعی بدیهی خواهد بود!
«یا اَیُّهَا الرَّسُولُ»: «یا»
حرف نداء. «ایُّ» منادا و مبنی بر ضم. «ها»
حرف تنبیه. «الرسول»
نعت یا
بدل از ایُّ، مرفوع.
«بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ»: «بَلّغ»
فعل امر و فاعلش ضمیر مستتر. «ما» موصوله مفعول بلّغ. «انزل»
فعل مجهول و نائب فاعلش،
ضمیر مستتر «هو» که به «ما» برمی‌گردد. «الیک»
جار و مجرور متعلق به «انزل». «من» حرف جر. «ربّک»
مضاف و مضاف‌الیه.
«وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ»: «و» حرف عطف. «ان»
حرف شرط. «لم» حرف نفی. «تفعل» فعل مجزوم و فاعلش ضمیر مستتر «انت». «ف» حرف ربط، «ما» نافیه. «بلغت»
فعل و
فاعل. «رسالته» مضاف و مضاف‌الیه و رسالت
مفعول بلغت و جمله جواب شرط.
«وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاس»: «و» حرف عطف. «الله» مبتدا. «یعصمک» فعل و مفعول و «هو» مقدر فاعل. این جمله خبر از «الله» است. «من الناس»: جار و مجرور متعلق به «یعصمک».
«اِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ»: «انّ»
حروف مشبة بالفعل. «الله» اسم حروف مشبه بالفعل منصوب. «لا» حرف نفی. «یهدی» فعل و فاعلش ضمیر مستتر. «القوم»
مفعول به. «الکافرین» نعت برای القوم.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مرجع ضمیر رسالته در آیه تبلیغ»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۷/۲۵.
