محاسبه اعمال امت‌های بدون کتاب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سوره جاثیه،
قیامت،
فطرت.
پرسش: معنای جاثیه چیست؟ در سوره جاثیه آمده است که در قیامت، هر امتی به سوی کتابش خوانده می‌شود. پس جوامعی که هیچ کتابی بر آنها نازل نشده، در قیامت تکلیفشان چیست؟
پاسخ اجمالی: واژه «جاثیة» به معنای نشستن بر روی دو زانو است، آن‌گونه که مدّعی در پیش‌گاه قاضی می‌نشیند. البته، ممکن است این تعبیر نشانه آمادگی آنها برای پذیرش هر فرمان و حکم باشد.
اینکه هر امتی بسوی کتابش خوانده می‌شود یعنی در برابر نامه عملش قرار می‌گیرد تا به حسابش رسیدگی شود؛ با فرض پذیرش این مطلب، امت‌هایی که برای آنها پیامبر و کتابی فرستاده نشد، مورد بازخواست قرار نخواهند گرفت، به دلیل آیه شریفه که فرمود: «...وَ ما کُنَّا مُعَذِّبینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولاً...»
لذا آنان همین‌که به آموزه‌های دست نخورده فطرت انسانی خود عمل کنند، برایشان کافی است.
قرآن کریم در
آیه ۲۸ سوره جاثیه ترسیمی از صحنه قیامت ارائه می‌کند و می‌فرماید: در آن روز هر امتی را می‌بینی که بر سر زانو نشسته است؛ هر امتی را صدا می‌زنند تا نامه عمل خود را ببینند و آن‌گاه می‌گویند: امروز جزایتان، خود آن اعمالی است که انجام می‌دادید: «وَ تَری کُلَّ اُمَّةٍ جاثِیَةً کُلُّ اُمَّةٍ تُدْعی اِلی کِتابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ».
واژه «جاثیة» اسم فاعل از مصدر «جثو» به معنای نشستن بر روی دو زانو است؛
یعنی به حالت نیم‌خیز، آن‌گونه که مدّعی در پیش‌گاه قاضی می‌نشیند.
از این تعبیر استفاده می‌شود که در گذشته، ارباب دعوا در محکمه در برابر قضات به این صورت می‌نشستند، تا از دیگران مشخص شوند. در قیامت نیز همه در آن دادگاه بزرگ بر سر زانو می‌نشینند تا محاکمه آنها صورت پذیرد.
البته، ممکن است این تعبیر نشانه آمادگی آنها برای پذیرش هر فرمان و حکم باشد؛ زیرا افرادی که به حالت آماده‌باش نشسته‌اند، بر سر زانو می‌نشینند و یا اینکه اشاره به ضعف و ناتوانی و هراس و وحشتی است که آنها را فرا می‌گیرد و یا اینکه اشاره به جمعیت انبوه و متراکم و یا گروه گروه باشد؛ اشاره به تراکم انسان‌ها در دادگاه عدل الهی، و....
هر امتی به سوی کتابش خوانده می‌شود و به آنها می‌گویند: امروز جزای آنچه را انجام می‌دادید به شما می‌دهند: «کُلُّ اُمَّةٍ تُدْعی اِلی کِتابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ».
معنای این بخش از آیه این است که هر امتی در برابر نامه عملش قرار می‌گیرد تا به حسابش رسیدگی شود؛ زیرا در ادامه آن آمده است: «امروز جزا داده می‌شوید هر آنچه را که انجام داده‌اید»؛ لذا معنای آیه این است که تو (
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)) و هر بیننده دیگری جوامع و امت‌ها را می‌بینید که با
خضوع و
ترس، بر زانو نشسته، و هر امتی به سوی کتاب مخصوص به خودش، یعنی نامه اعمالش دعوت می‌شود، و به ایشان گفته می‌شود: امروز پاداش چیزهایی به شما داده می‌شود که انجام داده‌اید.
بنابر این، «کتاب» موجود در آیه همان نامه اعمالی است که تمام نیکی‌ها و بدی‌ها، از گفتار و رفتار انسان‌ها در آن ثبت است.و به فرموده قرآن کریم، هیچ کار کوچک و بزرگی نیست، مگر اینکه آن‌را ثبت کرده و برشمرده است: «لا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً اِلَّا اَحْصاها».
ضمناً از ظاهر این آیه استفاده می‌شود که در روز قیامت علاوه بر
نامه اعمال فردی که فرد فرد انسان‌ها دارند، (بر اساس آیه «وَ کُلَّ اِنسانٍ اَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُوراً»
) هر امت و جامعه‌ای هم نامه عملی مخصوص به خود دارد.
البته این برداشت با توجه به اینکه انسان هم اعمال فردی و هم اعمال اجتماعی دارد، طبیعی به نظر می‌رسد.
تعبیر به «تدعی» بیان‌گر آن است که از انسان‌ها دعوت می‌شود که نامه اعمال خود را مشاهده کنند و بخوانند: «اقْرَاْ کِتابَکَ کَفی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیباً»؛
نامه اعمالت را بخوان، کافی است که خود حسابگر خویش باشی.
بنابر این، منظور از کتاب در این‌جا چنان‌که اکثر مفسران گفته‌اند، نامه اعمال انسان است؛ یعنی اعمالی را که فرشتگان
رقیب و عتید مکتوب کرده‌اند.
البته بعضی هم گفته‌اند منظور از «کُلُّ اُمَّةٍ تُدْعی اِلی کِتابِهَا»، هر امّتی به سوی کتابی که بر پیامبرشان نازل شده است، فراخوانده می‌شوند، تا از آنان جویا شوند که با این کتاب چگونه رفتار نموده‌اند؟.
با فرض پذیرش معنای پیشین، امت‌هایی که برای آنها پیامبر و کتابی فرستاده نشد، مورد بازخواست قرار نخواهند گرفت؛ به دلیل آن‌که فرمود: «...وَ ما کُنَّا مُعَذِّبینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولاً...».
لذا آنان همین‌که به آموزه‌های دست نخورده فطرت انسانی خود عمل کنند، برایشان کافی است.
بسیاری از پیامبران؛ از جمله پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسالت جهانی داشتند، و از طریق اعزام مبلغان به سرزمین‌های دیگر و یا نوشتن نامه و فرستادن پیام رسالت خویش به سران آن کشورها حجت را بر آنها تمام نمودند؛ و اگرچه می‌توان تصور کرد که در سده‌های گذشته، برخی جوامع از تعالیم دینی بی‌اطلاع بودند، اما اکنون چنین تصوری با این همه پیش‌رفت رسانه‌ای و ارتباطی بسیار دور از ذهن به نظر می‌رسد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «محاسبه اعمال امت‌های بدون پیامبر» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۰/۴.
