عمومی بودن خطاب قرآن درباره احترام به پدر و مادر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: احترام به والدین،
پیامبر اسلام،
قرآن کریم،
یتیم،
سوره اسراء.
پرسش: با آن‌که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در کودکی پدر و مادر خود را از دست داده بود؛ چرا
پروردگار بعد از
بعثت به ایشان توصیه می‌کند که در زمان پیری پدر و مادرت، احترام آنان را رعایت کن؟!
پاسخ اجمالی: در این
آیه قرآن کریم از صنعت
التفات از
علم بلاغت استفاده کرده است و مخاطب به شکل زیبا و معنا‌داری از جمع به مفرد تغییر کرده است. در واقع مخاطب این فراز آیه،
امت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است که جمعی در قالب مفرد است.
خداوند در ابتدای آیه ۲۳ سوره اسراء، ابتدا با صیغه جمع، روی خطاب خود را به تمام
مسلمانان کرده و می‌فرماید: خدا حکم کرده که جز او را نپرستید و به
پدر و
مادر خویش نیکی کنید.
سپس در ادامه از افعالی با صیغه مفرد بهره جسته و می‌فرماید: اگر یکی از والدین و یا هر دوی آنها نزد تو به پیری رسیدند، حتی «اف» نیز به آن دو مگو و با ایشان با خشونت برخورد نکن و با لحنی ملایم با آنان سخن بگو.
این شیوه که لحن سخن از مفرد به جمع و از جمع به مفرد تغییر یابد، در زبان عرب که خاستگاه قرآن است، نشانی از
بلاغت سخن دارد. در ضمن جز در موارد اندکی که مخاطب آیه، تنها پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است، بسیاری از خطابات قرآن کریم، هر چند با صیغه مفرد بوده و هرچند در ظاهر، متوجه حضرتشان باشد، ولی مفهوم عامی دارد که شامل همه
مسلمانان می‌شود.
آنچه در مورد احترام به والدین هنگام پیری در آیه مورد نظر آمده از همین نوع است، بویژه آن‌که در ابتدای آیه از صیغه جمع استفاده شده و معنا ندارد که توصیه موجود در بخش اول آیه عمومی بوده و این بخش از توصیه‌ها ویژه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باشد. بنابراین، در مورد مخاطب بخش اخیر آیه می‌توان گفت که مخاطب صیغه مفرد، یا «الانسان المخاطب»
(هر انسانی که مورد خطاب قرار می‌گیری) است و یا امت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که جمعی در قالب مفرد بوده و افعال مفرد بدان مرتبط می‌شود.
یکی از دلایلی که شامل شدن خطاب این آیه به همگان را مورد تایید قرار می‌دهد، یتیم بودن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از دوران کودکی است.
البته برخی از مفسران نیز گفته‌اند که حتی اگر مخاطب این بخش از آیه، تنها وجود نازنین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باشد باز هم آیه معنادار خواهد بود؛ زیرا به حضرتشان چنین توصیه می‌کند که اگر پدر و مادرت تا زمان پیری زنده بوده و نزد تو زندگی می‌کردند، این شأنیت را داشتند که به آنان احترام گذاشته و از تندی با آنها خودداری کنی.
و هنگامی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در چنین فرضی موظف به احترام والدین بود، دیگر مسلمانان با
قیاس اولویت موظف به چنین وظیفه‌ای می‌باشند.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «عمومی بودن خطاب قرآن درباره احترام به پدر و مادر» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۲/۲۳.
