ضمایر غائب و حاضر در زیارتنامه ها
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زیارتنامه، انبیا، ائمه، ضمیر غائب، ضمیر مخاطب.
پرسش:چرا در زیارت ها خطاب به انبیای گذشته ضمیر غایب آمده، اما در باره
ائمه به صورت حاضر است؟
پاسخ :در این زیارت ها خطابِ گویندۀ زیارت، به طور مستقیم
پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) و
اهل بیت (علیهم السلام) او است و انبیای گذشته به عنوان یادی از آنها ذکر شده است. از طرفی ممکن است دلیل این مطلب این باشد که پیامبر و ائمه به طور خاصی حاضر و ناظر فرد زیارت کننده هستند.
در برخی از
زیارت ها ابتدا از
سلام به انبیای گذشته شروع شده و بعد از آن به ائمه می رسد. در این زیارت ها به انبیای گذشته بدون خطاب مستقیم سلام داده می شود: مثلاً سلام بر
موسی کلیم الله ولی وقتی به رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و ائمۀ طاهرین (علیهم السلام) می رسد لحن کلام عوض شده و خطاب مستقیم به کار می رود: مثلاً سلام بر تو ای رسول خدا.
علت این امر این است که در این زیارت ها خطابِ گویندۀ زیارت، به طور مستقیم پیامبر اسلام و اهل بیت اوست و انبیای گذشته به عنوان یادی از آنها ذکر شده است. از طرفی ممکن است گفته شود که پیامبر و ائمه به طور خاصی حاضر و ناظر بر فرد زیارت کننده هستند برای همین در مورد آنها از خطاب غیر مستقیم به مستقیم منتقل می شویم.
همچنان که در اکثر زیارت های ائمه این قاعده رعایت شده چرا که سلام به آنها به عنوان سلام بر افرادی غائب نیست مثلاً: "السلام علیک یا اباعبد الله". در تأکید بر این مطلب در
زیارت امیر المومنین علی (علیه السلام) چنین آمده است: "أشهد أنک تسمع کلامی و تشهد مقامی"؛
شهادت می دهم که شما سخن مرا می شنوید و شاهد بر جایگاه من هستید.
این مطلب در مورد همه ائمه و در تمامی مکان ها صدق می کند و اختصاص به مکان قبر ائمه نیز ندارد؛ چون امام بر همه مکان ها احاطه وجودی دارد.
گذشته از پاسخ اول در مورد احتمال دومی که مطرح نمودیم، ممکن است اشکال شود که مگر ارواح انبیای گذشته به ویژه انبیای بزرگ فاقد احاطه وجودی و روحی هستند؟ و چرا خطاب به آنان گفته نمی شود مثلاً: سلام بر تو ای
عیسی روح الله . پاسخ این است که اولاً: این مطلبی که ذکر شد به طور غالبی بوده و ممکن است عمومیت نداشته باشد و به انبیای گذشته یا
اصحاب ائمه نیز ممکن است با خطاب مستقیم سلام داده شود ولی بر فرضی که چنین قاعده ای به طور غالب جاری شده باشد؛ یعنی خطاب مستقیم در اکثر موارد اختصاص به پیامبر و ائمه داشته باشد در مورد علت آن می توان یکی از احتمالات زیر مطرح نمود:
۱. به حسب نقل آنچه دلالت بر حاضر و ناظر بودن دارد، به ویژه در متن زیارت ها در مورد ائمه و پیامبر اسلام به طور خاص وارد شده و در مورد انبیای گذشته به طور عام.
۲. ممکن است انبیای گذشته فاقد این درجه برتر از احاطه وجودی باشند.
۳. هرچند انبیای گذشته نیز حاضر و ناظر بر ما هستند، ولی چون اولیای امر ما -بلکه کل بشر در
آخرالزمان - پیامبر اسلام و ائمه معصومین هستند و باید همواره خود را در پیشگاه و مشهود آنان بدانیم، بنابراین به طور خاص خطاب به آنها با ضمیر مخاطب سلام داده می شود. تا همواره بر این حضور آگاه باشیم.
۴. چون پیامبر اسلام و ائمه
وارث همه انبیا هستند، پس سلام به آنها با ضمیر مخاطب خود به خود سلام به همه انبیای گذشته نیز خواهد بود؛ چرا که انبیای گذشته در وجود ائمه حاضر بوده و با آنان محشور شده اند.
پایگاه اسلام کوئست
