ضرر و زیان انسان‌ها از نگاه قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن، سود، ضرر، زیان،
توحید افعالی.
پرسش: این‌که قرآن می‌گوید انسان‌ها نمی‌توانند به یکدیگر ضرر یا سود برسانند، معنایش چیست و آیا با واقعیت منطبق است؟
پاسخ اجمالی: آیاتی مثل
آیه ۱۰۵
سوره مائده و ۱۸۸
سوره اعراف در حقیقت اشاره به توحید افعالی دارند؛ یعنی در این عالم همه چیز به
خدا باز می‌گردد، و هر کار از ناحیه او است، او است که با حکمتش
مؤمنان را پیروزی می‌دهد و او است که با عدالتش منحرفان را مجازات می‌کند؛ البته منافات ندارد که خداوند به ما نیروها و قدرت‌هایی داده است که به‌وسیله آن مالک قسمتی از سود و زیان خویش باشیم.
همچنین قرآن نمی‌گوید که هیچ انسانی نمی‌تواند به دیگری ضرر برساند، بلکه می‌گوید بدون اجازه خدا نمی‌تواند چنین ضرری را برساند و البته گاه خدا به دشمنان خویش نیز چنین اجازه‌ای می‌دهد.
قرآن کریم درباره ضرر به مؤمنان می‌فرماید که گمراهان و منحرفان، از ضرر زدن به مؤمنان هدایت‌یافته عاجزند:
• «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ عَلَيْكُمْ أَنفُسَكُمْ لاَ يَضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ...؛
ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! مراقب خود باشید! اگر شما هدایت یافته‌اید، گمراهی کسانی که گمراه شده‌اند، به شما زیانی نمی‌رساند».
همچنین می‌فرماید که ضرر و زیان انسان‌ها، در قلمرو مشیت و خواست خداوند می‌باشد:
• «قُل لاَّ أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعًا وَلاَ ضَرًّا إِلاَّ مَا شَاء اللّهُ وَلَوْ كُنتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لاَسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ إِنْ أَنَاْ إِلاَّ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ
؛ بگو: من مالک سود و زیان خویش نیستم، مگر آنچه را خدا بخواهد
[و از
غیب و اسرار نهان نیز خبر ندارم، مگر آنچه خداوند اراده کند
] و اگر از غیب با خبر بودم، سود فراوانی برای خود فراهم می‌کردم، و هیچ بدی
[و زیانی
] به من نمی‌رسید من فقط بیم‌دهنده و بشارت‌دهنده‌ام برای گروهی که ایمان می‌آورند!
[و آماده پذیرش حقند
]».
• «قُل لاَّ أَمْلِكُ لِنَفْسِي ضَرًّا وَلاَ نَفْعًا إِلاَّ مَا شَاء اللّهُ؛
بگو: من
[حتّی
] برای خودم زیان و سودی را مالک نیستم،
[تا چه رسد برای شما!
] مگر آنچه خدا بخواهد».
ضرر،
اسم مصدر، در لغت به معنای نقصانی است که بر چیزی وارد می‌شود؛
مانند آنچه در ضرر مالی گفته می‌شود.
مقصود از ضرر در قرآن، هر گونه ضرری را شامل می‌شود؛ اعمّ از ضرر اعتقادی یا آن‌که ضرر در راه خیر، در بدن، مال، عنوان و فرزند باشد.
چند نکته درباره آیات فوق:
• آیات ذکر شده در حقیقت اشاره به توحید افعالی دارند؛ یعنی در این عالم همه چیز به
خدا باز می‌گردد، و هر کار از ناحیه او است، او است که با حکمتش
مؤمنان را پیروزی می‌دهد و او است که با عدالتش منحرفان را مجازات می‌کند.
بدیهی است که این منافات با آن ندارد که خداوند به ما نیروها و قدرت‌هایی داده است که به‌وسیله آن مالک قسمتی از سود و زیان خویش هستیم و می‌توانیم درباره سرنوشت خویش تصمیم بگیریم، به تعبیر دیگر؛ این آیه نفی مالکیت بالذات را می‌کند نه بالغیر را و جمله «اِلَّا ما شاءَ الله» قرینه روشنی بر این موضوع است.
• قرآن نمی‌گوید که هیچ انسانی نمی‌تواند به دیگری ضرر برساند، بلکه می‌گوید بدون اجازه خدا نمی‌تواند چنین ضرری را برساند و البته گاه خدا به دشمنان خویش نیز چنین اجازه‌ای می‌دهد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ضرر و زیان انسان‌ها از نگاه قرآن»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۶/۲۳.
