صالح المؤمنین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیه صالح‌المؤمنین،
امام علی (علیه‌السّلام)،
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم).
پرسش: آیه صالح‌المؤمنین چگونه بر فضیلت امام علی (علیه‌السّلام) دلالت دارد؟
پاسخ اجمالی: آیه ۴
سوره تحریم طبق روایات شریفه امام علی (علیه‌السّلام) را صالح المومنین معرفی کرده و به جایگاه والای امام علی (علیه‌السّلام) در یاری رساندن به ایشان در برابر همه توطئه‌ها و از جمله توطئه‌های خانوادگی، اشاره نماید.
«اِن تَتُوبَا اِلَی اللّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکُمَا وَ اِن تَظَاهَرَا عَلَیهِ فَاِنَّ اللهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صَالِحُ المُؤْمِنِینَ وَ الْمَلَائکةُ بَعْدَ ذَلِکَ ظَهِیرٌ؛
اگر شما (
همسران پیامبر) از کار خود
توبه کنید
[به نفع شماست، زیرا
] دل‌هایتان از حق منحرف گشته است و اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید
[کاری از پیش نخواهید بُرد
]؛ زیرا
خداوند، یاور اوست و همچنین
جبرئیل و صالحِ‌مؤمنان و فرشتگان بعد از آنان، پشتیبان اویند.»
توطئه برخی زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در بیت ایشان، سبب شد آیات ابتدایی
سوره تحریم، نازل شود و خداوند سبحان، ضمن بیان حکم چنین اقدامات ناپسندی، یاوران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را معرّفی کند و به جایگاه والای امام علی (علیه‌السّلام) در یاری رساندن به ایشان در برابر همه توطئه‌ها و از جمله توطئه‌های خانوادگی، اشاره نماید.
بر پایه روایت‌های متعدد مراد از «صالح‌المؤمنین» در این آیه امام علی (علیه‌السّلام) است که جایگاه والای او را در دفاع از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نشان می‌دهد.
از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده که فرمود:
«صالِحُ المُؤمِنینَ، عَلِیُّ بنُ ابی طالِبٍ؛
صالِح مؤمنان، علی بن ابی‌طالب است.»
از
امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمود:
«ون آیه (...وَ صَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ) نازل شد، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «ای علی! تو صالحِ مؤمنان هستی».
همچنین از امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده که پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، دو بار علی (علیه‌السّلام) را به یاران خود معرّفی کرد: یک بار زمانی بود که فرمود: «هر کسی که من مولای اویم، علی، مولای اوست» و بار دوم، هنگامی بود که این آیه نازل شد: (در حقیقت، خدا خود، یاور اوست و جبرئیل و صالحِ مؤمنان...) .پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، دست علی (علیه‌السّلام) را گرفت و فرمود: «ای مردم! این، صالحِ مؤمنان است».
در زیارتی که برای امام علی (علیه‌السّلام) از امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده، آمده است:
«السَّلامُ عَلیٰ صالِحِ المُؤمِنینَ، وَ وارِثِ عِلمِ النَّبِیّینَ؛
سلام بر برگزیده مؤمنان و وارث دانشِ پیامبران.»
عمّار یاسر می‌گوید: از علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) شنیدم که فرمود:
روزی پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مرا فرا خواند و فرمود: «آیا تو را بشارت بدهم؟». گفتم: آری، ای پیامبر خدا! شما همیشه بشارت دهنده به خیر هستید. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «خداوند در باره تو آیه‌ای نازل فرمود» گفتم: کدام آیه؟ فرمود: «هم ردیف جبرئیل شده‌ای!». سپس این آیه را خواند: (وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَلائِکَةُ بَعْدَ ذلِکَ ظَهِیرٌ).
[سپس فرمود:
] تو و فرزندان مؤمنت، صالح المؤمنین هستید».
از
ابن‌عبّاس روایت شده که در‌باره (فَاِنَّ اللهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ) گفت: «نَزَلَت فی عَلِیٍّ (علیه‌السّلام) خاصَّةَ؛ تنها در باره علی (علیه‌السّلام) نازل شده است».
از
عون بن عبد‌اللّٰه بن ابی‌رافع، نقل شده که گفت: روزی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در آن رحلت کرد، ایشان از هوش رفت و سپس به هوش آمد. من گریه می‌کردم و دست مبارک او را می‌بوسیدم و می‌گفتم: «مَن لی وَ لِوَلَدی بعدَکَ یا رَسولَ اللّهِ؟؛ بعد از شما چه کسی برای من و فرزندم خواهد بود؟». ایشان فرمود: «لَکَ اللّهُ بَعدی ووَصِیّی صالِحُ المُؤمِنینَ؛ عَلِیُّ بنُ ابی‌طالِبٍ؛ برای تو خداست؛ بعد از من نیز وصیّ‌ام صالحِ مؤمنان علی بن ابی‌طالب خواهد بود».
رُشَید هَجَری می‌گوید: من با مولایم علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) در پشتِ کوفه راه می‌رفتم. رو به من کرد و فرمود: «ای رُشَید! سوگند به خدا، صالحِ مؤمنان، منم».
از
امام زین‌العابدین (علیه‌السّلام) نقل شده که ضمن سخنرانی در مجلس یزید (لعنه‌الله) در معرّفی خود فرمود:
«انا ابنُ صالحِ المُؤمِنینَ، وَ وارِثِ عِلمِ النَّبِیّینَ؛
من فرزند شایسته ترینِ مؤمنان و فرزند وارث دانشِ پیامبران هستم.»
این‌گونه سخن گفتن، حاکی از آن است که در آن تاریخ، لقب «صالحِ المؤمنین» برای امیر‌مؤمنان، لقبی شناخته شده بوده است.
در زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) نیز می‌خوانیم:
«السَّلامُ عَلَیکَ یَا ابنَ صالِحِ المُؤمِنینَ؛
سلام بر فرزند برگزیده مؤمنان.»
گفتنی است بسیاری از
مفسّران اهل‌سنّت نیز این معنا را نقل کرده‌اند یا یکی از اقوال مطرح شده دانسته‌اند، مانند
ابن ابی‌حاتم در
تفسیر القرآن العظیم،
ثعلبی در
الکشف و البیان،
ماوردی در
النکت و العیون،
ابن عطیّه‌اندُلُسی در
المحرّر الوجیز،
قُرطُبی در
الجامع لاحکام القرآن،
ابن‌کثیر در تفسیر خود
و
سیوطی در
الدرّ المنثور.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «فضیلت امام علی در آیه صالح المؤمنین» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۸/۱۸.
