شاهد قرآنی بر جسمانی بودن خدا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:جسمانی بودن خدا، صفات خدا، صفات سلبیه.
پرسش:خداوند می فرماید: «هَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ یَأْتِیَهُمُ اللَّهُ فِی ظُلَلٍ مِنَ الْغَمَامِ وَ الْمَلَائِكَةُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ»،
در تفسیر این آیه، مفسران حیران شده اند، برخی معنای ظاهر آیه را به گونه ای تأویل کرده اند که مطابق با صفات خداوند باشد. برخی دیگر فهم معنایش را واگذار کرده اند و برخی دیگر قائل به تشبیه شده و برای خداوند (همانند اجسام) تحرک و حرکت قرار داده اند. این آیۀ شریفه را توضیح دهید.
پاسخ:اين آيه اگر چه از آيات پيچيده
قرآن به نظر مى رسد، ولی دقت روى تعبيرات آن ابهام را بر طرف مى سازد.
در اين جا روى سخن به
پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) است که به دنبال بحث آيه قبل: «و اگر بعد از اين همه نشانه هاى روشن، كه براى شما آمده است، لغزش كرديد (و گمراه شديد)، بدانيد (از چنگال عدالت خدا، فرار نتوانيد كرد) كه خداوند، توانا و حكيم است»،
خداوند در اين آيه مى فرمايد: «آيا (پيروان فرمان
شیطان، پس از اين همه نشانه ها و برنامه هاى روشن) انتظار دارند كه خداوند و فرشتگان، در سايه هايى از ابرها به سوى آنان بيايند (و دلايل تازه اى در اختيارشان بگذارند؟! با اين كه چنين چيزى محال است!) و همه چيز انجام شده، و همه كارها به سوى خدا بازمى گردد».
برای روشن شدن منظور آیۀ مزبور، به تفسیر و توضیح آن در بخش های زیر پرداخته می شود.
درباره این بخش از آيۀ شریفه سه تفسير وجود دارد:
۱. خداوند به قدر كافى اتمام حجت كرده، و نبايد افراد لجوج در انتظار اين باشند كه خدا و فرشتگان نزد آنها آيند و حقايق را بازگو كنند كه اين امر محال است، و اگر هم ممكن بود نيازى به آن نبود.
۲. آيا آنها با اين لجاجت در عدم ايمان در انتظار اين هستند كه فرمان
عذاب الهی و
فرشتگان عذاب فرا رسند و آنها را ريشه كن سازند.
۳. آيا آنها با اين كار خود در انتظارند كه
قیامت بر پا شود و فرمان عذاب همراه فرشتگان الاهى فرا رسد و به حساب همگى رسيدگى گردد، و به كيفر خود گرفتار شوند.
بنا بر تفسير دوم و سوم، اشاره به اين است كه عذاب الاهى به طور ناگهانى همچون ابرها بر سر آنها سايه افكن مى شود، به ویژه از آن جا كه انسان با مشاهدۀ ابر انتظار ريزش
باران رحمت را دارد، هنگامى كه عذابى به صورت صاعقه و مانند آن از آن فرود آيد دردناك تر است؛
همان طور كه عذاب بعضى از اقوام پيشين نيز به صورت صاعقه هايى بود كه از ابرها فرود آمد.
اما بنابر تفسير اول ممكن است اشاره به عقيده خرافى كفار باشد كه گمان مى كردند خداوند گاهى از آسمان نازل مى شود، در حالى كه ابرها بر او سايه افكن مى باشند.
در بارۀ این که منظور از «قُضِیَ الْأَمْرُ»؛ یعنی پايان يافتن كار چيست، از سوی مفسّران دیدگاه هایی بیان شده است؛
مانند این که اشاره به پايان گرفتن كار
تبلیغ و بيان همۀ حقايق باشد كه در آيه قبل تحت عنوان بيّنات به آن اشاره شده بود و با وجود اين، ديگر انتظار آنها، بى معنا است و به فرض محال كه ممكن باشد خداوند و فرشتگان نزد آنها حضور يابند، نيازى به آن احساس نمى شود؛ زيرا همه چيز براى هدايت آنها به قدر كافى در اختيارشان قرار داده شده و مطابق اين تفسير، هيچ گونه تقديرى در آيه وجود ندارد، و عين الفاظ آيه گويا است. بنابر اين، استفهام موجود در آيه، انكارى مى باشد. و این تفسیر، مناسب تر به نظر مى رسد، و نياز به تقدير هم ندارد.
و در پايان آيه، مى فرمايد: «و همه كارها به سوى خدا باز مى گردد». امور مربوط به
ارسال پیامبران و نزول كتاب هاى آسمانى و تبيين حقايق بازگشت به او مى كند همان گونه كه امر حساب و مجازات و كيفر و پاداش به او باز مى گردد.
جسمانی نبودن خداوند، یکی از مهم ترین بحث ها در باب
صفات سلبیه حضرت حق تعالی است. دلایلی عقلی و نقلی در نفی جسمانیت خداوند بیان شده است؛ مانند این که هر جسمی دارای ابعاد سه گانه طول، عرض و ارتفاع است و بنابر نظریات جدید، بُعد زمان هم به این سه بُعد اضافه می شود که لازمه این امر ترکیب در جسم است، و هر موجود مرکّب محتاج به اجزای خود است، و هر موجود محتاجی ممکن است، پس واجب نیست. در حالی که خداوند، موجود
واجب است.
بی گمان مشاهدۀ حسّى تنها در مورد اجسامى صورت مى گيرد كه داراى رنگ و مكان و محل هستند. بنابر اين، در مورد ذات خداوند كه ما فوق زمان و مكان است معنا ندارد. ذات پاک او نه در دنيا با اين چشم ظاهری ديده مى شود و نه در آخرت.
همچنین برخی از آیات قرآن کریم در مورد خداوند، جزو
آیات محکم است و هر گونه نقص و حاجت و امکان را از ذات الاهی نفی می کند؛ مانند آیۀ شریفۀ «او آفرينندۀ آسمان ها و زمين است و از جنس شما همسرانى براى شما قرار داد و جفت هايى از چهارپايان آفريد و شما را به اين وسيله -بوسيله همسران- زياد مى كند هيچ چيز همانند او نيست و او شنوا و بيناست».
جملۀ «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‌ءٌ»؛ هيچ چيز همانند او نيست، در حقيقت پايۀ اصلى شناخت تمام صفات خدا است كه بدون توجه به آن به هيچ يک از اوصاف پروردگار نمى توان پى برد؛ زيرا خطرناک ترين پرتگاهى كه بر سر راه پويندگان طريق «
معرفة الله» قرار دارد همان پرتگاه «تشبيه» است كه خدا را در وصفى از اوصاف شبيه مخلوقاتش بدانند، اين امر سبب مى شود كه به درّه شرک سقوط كنند. خداوند متعال، وجودى است بى پايان و نامحدود از هر نظر و هرچه غير او است، محدود و متناهى است از هر نظر، از نظر عمر، قدرت، علم، حيات، اراده، فعل، و خلاصه همه چيز، و اين همان خط «تنزيه» و پاک شمردن خداوند از نقائص
ممکنات است.
بنابراین، هر چه از ظاهر آيات قرآن کریم بر خلاف آيات محكم ديده شود، مانند این که صفات و افعالى را به خدا نسبت دهد، كه متضمن حدوث ذات اقدس الاهی است، بايد به وسيله آيات محكم قرآن، معنا شوند، و با دلایل عقلی و نقلی و تدبّر، معنا و تفسیری از آنها ارائه داد كه با صفات و اسماى حسناى خداى تبارک و تعالى منافات نداشته باشد.
با اين حال، جمعى از دانشمندان
اهل سنت به استناد بعضى از احاديث ضعيف و پاره اى از
آیات متشابه اصرار بر اين دارند كه خداوند در
قیامت با همين چشم ديده مى شود و در قالب جسمى در مى آيد و داراى رنگ و مكان است و بعضاً آيۀ مورد بحث را ناظر به اين معنا دانسته اند و شايد توجه به اين حقيقت ندارند كه چه مفاسد و مشكلاتى از اين رهگذر به وجود مى آيد.
البته مشاهده خداوند با
چشم دل هم در اين جهان ممكن است و هم در جهان ديگر و مسلماً در قيامت كه ذات پاک او ظهور و بروز قوي ترى دارد اين مشاهده قوی تر خواهد بود.
بنابراین، جسمانی نبودن خداوند یک ضرورت عقلی و نقلی است.
پایگاه اسلام کوئست
