سیره اهل بیت در انتخاب لباس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سیره پیامبر، لباس، اعیاد.
پرسش: سیره
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
اهل بیت (علیه‌السّلام) در انتخاب لباس چه بود؟
لباس پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، ساده و معمولی بوده و ایشان گاه در مناسبت‌ها مانند اعیاد، از لباس‌های خاصّی نیز استفاده می‌کرده‌اند، البتّه در باره لباس
امام علی (علیه‌السّلام) در ایّام خلافت، گزارش شده که لباسی همانند لباس بی‌نواترین افراد جامعه می‌پوشیده و معمولاً لباسی کهنه و از جنس کرباس و پر از وصله پینه بر تن می‌کرده است، به گونه‌ای که گاهی مورد اعتراض قرار می‌گرفت. امام علی (علیه‌السّلام) خود در این باره می‌فرماید:
«وَ اللّهِ، لَقَد رَقَّعتُ مِدرَعَتی هذِهِ حَتَّی استَحیَیتُ مِن راقِعِها، وَ لَقَد قالَ لی قائِلٌ: الا تَنبِذُها عَنکَ؟ ! فَقُلتُ: اُغرُب عَنّی، فَعِندَ الصَّباحِ یَحمَدُ القَومُ السُّری؛
به خدا سوگند، این لباسم چندان پینه برداشته که از پینه دوز آن، خجالت می‌کشم. روزی کسی به من گفت: آیا این را از خودت دور نمی‌کنی؟ گفتم: رهایم کن! صبحگاه، مردمان، شبروان را می‌ستایند
[و از حرکتِ به موقع آنان، خُرسند می‌شوند
].»؛ «عِندَ الصَّبَاحِ یَحمَدُ القَومُ السُّری: مثل یضرب للرجل یحتمل المشقّة رجاء الراحة؛
صبحگاه، مردمان، شبروان را می‌ستایند. این مَثَل برای کسی آورده می‌شود که به امید آسایش، رنج را بر خود هموار می‌کند»
ولی پس از ایشان، سایر امامان اهل بیت (علیهم‌السلام)، از لباس‌های متعارف عصر خود استفاده می‌کردند و گاه لباس‌های فاخر و گران‌قیمت می‌پوشیدند.
این اختلاف رفتار، به روشنی نشان می‌دهد که عنصر زمان، در انتخاب جنس لباس و کیفیت پوشیدن آن تاثیر دارد. بنا‌بر‌این نمی‌توان گفت که سبک لباس پوشیدن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یا امام علی (علیه‌السّلام) یا سایر امامان (علیهم‌السلام)، الگوی انتخاب لباس، برای همه جوامع و در همه دوران‌هاست؛ بلکه باید دید روح حاکم بر سیره نبوی و اهل بیت (علیهم‌السّلام) در سبک لباس پوشیدن چیست تا بتوان در همه زمان‌ها و مکان‌ها از آن الگو گرفت.
خوشبختانه پاسخ این سؤال در حدیثی از
امام صادق (علیه‌السّلام) به روشنی بیان شده است: روزی،
سفیان ثوری (سفیان بن سعید بن مسروق ثوری، در سال ۹۷ ق، در زمان خلافت
سلیمان بن عبد الملک به دنیا آمد و در سال ۱۶۱ ق، در روزگار خلافت مهدی در بصره در گذشت.
ابن‌عیینه گفته: اصحاب حدیث، سه نفرند:
ابن‌عبّاس در زمان خودش،
شعبی در زمان خودش، و ثوری در زمان خودش.)
خدمت امام صادق (علیه‌السّلام) رسید و امام (علیه‌السّلام) جامه فاخری بر تن داشت. وی با شگفتی به جامه امام (علیه‌السّلام) نگاه می‌کرد، آن‌قدر که امام (علیه‌السّلام) متوجّه نگاه شگفت‌آمیز او شد و به او فرمود: «چرا
[این طور
] به ما نگاه می‌کنی؟ شاید از آنچه می‌بینی، شگفت‌زده شده‌ای!». سفیان پاسخ داد: آری، ای زاده پیامبر خدا! این، نه جامه تو و نه جامه پدران توست!»
آن‌گاه امام (علیه‌السّلام) در پاسخی به سفیان ثوری (که می‌توان روح سیره اهل بیت (علیهم‌السّلام) را از آن کشف کرد)، فرمود:
«یا ثَورِیُّ! کانَ ذلِکَ زَمانَ افتِقارٍ وَ اقتارٍ، وَ کانوا یَعمَلونَ عَلی قَدرِ اقتارِهِ وَ افتِقارِهِ، وَ هذا زَمانٌ قَد اسبَلَ کُلُّ شَی ءٍ عَزالِیَهُ؛
ای ثوری! آن روزگار، زمانه
فقر و تنگ‌دستی بود و آنان به فراخور آن تنگنا و فقر، عمل می‌کردند؛ ولی امروز، روزگاری است که همه چیز به وفور یافت می‌شود.»
در حدیثی دیگر آمده که امام صادق (علیه‌السّلام) چنین فرمود:
«وَیحَکَ یا سُفیانُ! انَّ عَلِیّا (علیه‌السّلام) کانَ فی زَمَنِ ضیقٍ، وَ انَّ اللّهَ قَد وَسَّعَ عَلَینا، وَ یُستَحَبُّ لِمَن وَسَّعَ اللّهُ عَلَیهِ ان یُری اثَرُ ذلِکَ عَلَیهِ؛
وای بر تو، ای سفیان! همانا علی (علیه‌السّلام) در زمانه تنگنا به سر می‌برد، حال آن که
خداوند به ما گشایش عطا فرموده است و آن را که خداوند به وی گشایش بخشیده، رواست که اثر این گشایش در زندگی‌اش دیده شود.»
و در حدیثی دیگر آمده که امام (علیه‌السّلام) در پاسخ سفیان فرمود:
«اِسمَع مِنّی وَ عِ ما اقولُ لَکَ، فَاِنَّهُ خَیرٌ لَکَ عاجِلاً وَ آجِلاً، ان انتَ مِتَّ عَلَی السُّنَّةِ وَ الحَقِّ، وَ لَم تَمُت عَلی بِدعَةٍ، اُخبِرُکَ انَّ رَسولَ اللّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) کانَ فی زَمانٍ مُقفِرٍ جَدبٍ، فَاَمّا اذا اقبَلَتِ الدُّنیا فَاَحَقُّ اهلِها بِها ابرارُها لا فُجّارُها، وَ مُؤمِنوها لا مُنافِقوها، وَ مُسلِموها لا کُفّارُها.»
«از من بشنو و آنچه را به تو می‌گویم، دریاب؛ چرا که آن، خیر دنیا و آخرتت را در بر دارد، اگر بر سنّت
[پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
] و آیین حق بمیری و نه بر روشی خودنهاده! آگاهی‌ات می‌دهم که پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در زمانه فقر و قحطی به سر می‌برد؛ امّا آن گاه که
[نعمتِ
] دنیا روی آورَد، شایسته‌ترین مردم برای استفاده از آن، نیکان‌اند نه بدان، مؤمنان‌اند نه
منافقان، مسلمانان‌اند نه کافران.»
در حدیثی دیگر به سند صحیح از
حمّاد بن عثمان نقل شده که می‌گوید: نزد امام صادق (علیه‌السّلام) حضور داشتم که مردی به ایشان گفت: «خدایت سامان دهد! شما یادآوری کردید که علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) جامه درشت می‌پوشید و پیراهن چهار درهمی داشت و از این قبیل
[اقدامات انجام می‌داد
]؛ ولی اینک جامه نو بر تن شما می‌بینم!» امام (علیه‌السّلام) در پاسخ او فرمود:
«انَّ عَلِیَّ بنَ ابی‌طالِبٍ (علیه‌السّلام) کانَ یَلبَسُ ذلِکَ فی زَمانٍ لا یُنکرُ (عَلَیهِ)، وَ لَو لَبِسَ مِثلَ ذلِکَ الیَومَ شُهِرَ بِهِ، فَخَیرُ لِباسِ کلِّ زَمانٍ لِباسُ اهلِهِ؛
هر آینه علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) آن جامه را در روزگاری می‌پوشید که پوشیدنش ناپسند جلوه نمی‌کرد؛ ولی اگر در این روزگار، جامه‌ای چنین می‌پوشید، انگشت‌نما می‌شد. پس بهترین جامه برای هر روزگار، جامه مردم همان زمان است.»
با دقّت در احادیثِ یاد شده می‌توان به دو معیار اساسی انتخاب لباس در سیره اهل بیت (علیهم‌السّلام) دست یافت. این معیارها در واقع، روح سیره نبوی در پوشیدن لباس‌اند که می‌توانند به عنوان الگو برای همه جوامع در همه زمان‌ها باشند:
نخستین معیار انتخاب لباس در سیره اهل بیت (علیهم‌السلام)، در نظر گرفتن عرف مردم در لباس پوشیدن است. امام صادق (علیه‌السّلام) در تبیین این معیار به چند نکته مهم اشاره فرموده است:
در دوران حکومت امام علی (علیه‌السلام)، استفاده رهبر جامعه از لباس کهنه و وصله دار، در عرف مردم، ناپسند نبوده و عیب شمرده نمی‌شده است؛ ولی در روزگار زندگی امام صادق (علیه‌السلام)، آن نوع لباس،
لباس شهرت به شمار می‌آمده و در نتیجه استفاده از آن، ناپسند بوده است. (لباس شهرت، به لباسی گفته می‌شود که موجب انگشت‌نما شدن انسان می‌شود و پوشیدن این نوع لباس، اگر موجب هتک حرمت و خواری نزد مردم گردد،
حرام است.امّا اگر به این حد نرسد، حرمت و یا
مکروه بودن آن در میان فقها اختلافی است.)
بنا‌بر‌این، کسانی که می‌خواهند از خاندان رسالت در انتخاب لباس الگو بگیرند، نمی‌توانند از لباسی که موجب انگشت‌نما شدن آنها می‌شود، استفاده کنند.
الگوی مناسب برای انتخاب لباس در هر دوران، لباس متعارفی است که معمولاً مردم از آن استفاده می‌کنند:
«خَیرُ لِباسِ کُلِّ زَمانٍ لِباسُ اهلِهِ؛
بهترین جامه برای هر روزگار، جامه مردم همان زمان است.»
گفتنی است که این معیار، شامل لباس‌های سنّتی همه اقوام و اقشار جامعه در دوران‌های مختلف می‌گردد.
استفاده از لباس‌های زیبا و نفیس در زمانی که عامّه مردم می‌توانند از این نوع لباس‌ها استفاده کنند، نه تنها نکوهیده نیست، بلکه سنّت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) است. به همین جهت، وقتی سفیان ثوری از لباس زیبا و فاخر امام صادق (علیه‌السّلام) انتقاد کرد، امام (علیه‌السّلام) پاسخ او را با این جمله آغاز فرمود:
«اِسمَع مِنّی وَ عِ ما اقولُ لَکَ، فَاِنَّهُ خَیرٌ لَکَ عاجِلاً وَ آجِلاً، ان انتَ مِتَّ عَلَی السُّنَّةِ وَ الحَقِّ وَ لَم تَمُت عَلی بِدعَةٍ!
از من بشنو و آنچه را به تو می‌گویم، حفظ کن؛ زیرا این در دنیا و آخرت به نفع توست، اگر بر سنّت و حق بمیری و بر بدعت، از دنیا نروی.»
آن‌گاه امام (علیه‌السّلام) در ادامه آشکارا بیان نمود که در شرایط توسعه اقتصادی، مردمِ باایمان در بهره‌گیری از مواهب دنیا شایسته‌تر از دیگران هستند.
هنگامی که جامعه اسلامی در تنگنای اقتصادی است و توده مردم از امکانات رفاهی لازم برخوردار نیستند، امام مسلمین باید زندگی خود را در زمینه‌های مختلف و از جمله لباس‌هایی که از آنها استفاده می‌کند، همسان با بینواترینِ افراد جامعه، تنظیم نماید، همان‌طور که پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امام علی (علیه‌السّلام) چنین می‌کردند. البتّه باید توجّه داشت که این، یک وظیفه اختصاصی برای پیشوایان عدل است و از این‌رو، با این که امام علی (علیه‌السّلام) در دوران حکومت، خود از لباس کهنه و وصله دار استفاده می‌کرد، اجازه نمی‌داد دیگران از سبک لباس پوشیدن او، الگو بگیرند.
در حدیثی آمده که شخصی به نام
زیاد بن شدّاد نزد امام علی (علیه‌السّلام) آمد و از برادرش عبید اللّه شکایت کرد که او پست‌ترین جامه‌ها را بر تن کرده و به عبادت پرداخته است. امام (علیه‌السّلام) از عبید اللّه توضیح خواست و وی در پاسخ گفت: ای امیر مؤمنان! چنان‌که تو خود را می‌آرایی، خویشتن را آراستم، و آن‌سان که تو جامه می‌پوشی، جامه پوشیدم. امام (علیه‌السّلام) خطاب به او فرمود:
«لَیسَ لَکَ ذلِکَ؛ انَّ امامَ المُسلِمینَ اذا وَلِیَ اُمورَهُم لَبِسَ لِباسَ ادنی فَقیرِهِم؛ لِئَلاّ یَتَبَیَّغَ بِالفَقیرِ فَقرُهُ فَیَقتُلَهُ، فَلَاَعلَمَنَّ ما لَبِستَ الاّ مِن احسَنِ زِیِّ قَومِکَ «وَ اَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ»،
فَالعَمَلُ بِالنِّعمَةِ احَبُّ الَیَّ مِنَ الحَدیثِ بِها؛
تو را نرسد که چنین کنی! پیشوای مسلمانان، آن‌گاه که ولایت امور آنان را در دست می‌گیرد، جامه فقیرترینِ آنان را می‌پوشد، مبادا که فقرِ فقیر بر او بجوشد و وی را بکشد. هر آینه من می‌دانم که تو تنها نیکوترین جامه‌های قوم خود را بر تن می‌کردی.
[خداوند می‌فرماید:
] «و به
نعمت پروردگارت سخن بگشای». پس استفاده عملی از نعمت، نزد من، دوست داشتنی‌تر از سخن گفتن از آن است.»
بنا‌بر‌این، در تنگناهای اقتصادی جامعه، سخت‌گیری بر خود، یک وظیفه اختصاصی برای پیشوایان عدل است، و همان‌طور که در حدیثِ یاد شده آمد و در احادیثِ دیگر نیز بر آن تاکید گردیده، هنگامی که
خداوند متعال، نعمتی را به کسی می‌بخشد، سزاوار است که آثار آن، در زندگی او آشکار گردد.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «سیره اهل بیت در انتخاب لباس» تاریخ بازیابی۱۳۹۸/۱۲/۷.
