سیئات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حسنات ، سیئات، بدی‌ها، خوبی‌ها ،
اراده ،
اختیار ،
انسان ،
اعمال بندگان،
ثواب ، عقاب.
پرسش:با توجه به آیه ۷۸ و ۷۹ سوره نساء،
در آیه اول گفته شده که بدی‌ها و خوبی‌ها همه از خداست؛ در‌حالی‌که در
آیه بعد گفته شده، بدی‌ها از جانب انسان است. پس بالاخره تکلیف چه می‌شود؟
پاسخ: به چند صورت می‌توان این آیات را توضیح داد: ۱. خداوند همه چیز را
خلق کرده است، اما بدی و سیئه واقعی؛ یعنی آن چیزهایی که از کمال وجودی
خلقت جلوگیری می‌کند، چیزی جز
عدم نیست و بنابراین قابل خلقت نمی‌باشد؛ اما چون در تقابل مخلوقات خدا با هم این بدی حاصل می‌شود، می‌توان بدی‌ها را نیز به خدا نسبت داد؛ از طرف دیگر خدا، کمال وجودی خود را در جایی دریغ نمی‌دارد؛ بلکه این انسان‌ها هستند که در بعضی از موارد با اختیاری که دارند ظرفیت پذیرش آن را از خود سلب می‌کنند. بنابراین در جایی سیئه حاصل می‌شود که مخلوقی خود کوتاهی کند. پس می‌توان بدی‌ها را به انسان‌ها و خوبی‌ها را به خدا نسبت داد؛ ۲. به بیان دیگر چون خدا به ما قدرت عمل داده است، پس تمام اتفاق‌ها منتسب به خداست؛ از طرف دیگر چون آن کسی که با سوء اختیار خود باعث
فساد در مخلوقات خدا می‌شود، انسان است؛ پس بدی‌ها متعلق به او و چون
لطف خداست که باعث وجود حسنات می‌شود، حسنات متعلق به خداست؛ ۳. در روایتی مقصود از حسنات و
سیئات در آیه اول آنهایی است که خداوند بدون ارتباط با اعمال
بندگان ، به آنها ارائه می‌کند و در آیه دوم بدی‌ها و خوبی‌هایی است که در اثر اعمال بندگان برای آنها حاصل می‌شود.
وجود دو آیه در پشت سر هم با چنین اختلاف روشنی، نشان از نکته‌ای دارد که قرآن به دنبال بیان آن است.
با مطالعه و دقت در مضمون دو آیه به چند نکته برخورد می‌کنیم که هر کدام می‌تواند پاسخ جداگانه‌ای به سؤال مذکور باشد:
از آیات دیگر قرآن استفاده می شود همه چیز را اعم از آنهایی که ما بدی یا خوبی می‌دانیم، خدا خلق کرده
و هر چیز را هم که خلق کرده است، نیکو و خوب خلق کرده است؛
پس هر چه در
دنیا وجود دارد، منتسب به خداست و وجود هر چیزی برای خود خیر است؛ اما بدی‌ها از نیستی ناشی می‌شوند و خلقت خدا به آنها تعلق نمی‌گیرد. البته مقصود از بدی و
سیئه آن چیزهایی است که در مخالفت با هدف و تعالی موجودی قرار بگیرد. بنابراین از آنجا که تمام موجودات مخلوق خدا هستند، آنچه از بدی‌ها و سیئات که با
عمل موجودات و در روابط بین آنها حاصل می‌شود نیز به خدا نسبت داده می‌شود. این همان چیزی است که در آیه اول مورد بحث بیان شده است؛ اما از طرف دیگر سیئه و بدی در جایی حاصل می‌شود که خدا کمال وجودی موجودی را از او دریغ کند. خدا نیز هیچ‌گاه به‌دلیل
رحمت واسعه خود از ارائه
خیر و رحمت کوتاهی نمی‌کند؛ مگر اینکه ظرفیت پذیرش آن در افراد موجود نباشد. چون ایجاد یا از بین بردن این ظرفیت به
اختیار خود انسان‌هاست؛ پس در اینجا می‌توان گفت که حسنات از جانب خدا و سیئات از جانب بندگان است که با کوتاهی خود توانایی قبول رحمت الاهی را کسب نکرده‌اند و این همان معنای آیه دوم می‌باشد.
از نگاهی دیگر آیه شریفه می‌تواند اشاره به این مطلب داشته باشد که همه
حوادث جهان حتی اعمال و
افعال ما خواه حسنه باشد یا سیئه، خوب باشد یا بد، از یک نظر مربوط به خداست؛ زیرا اوست که به ما
قدرت داده و اختیار و
آزادی اراده بخشیده است؛ ولی در‌عین‌حال اعمال ما به ما نسبت دارد و از وجود ما سرچشمه می‌گیرد؛ زیرا عامل تعیین‌کننده عمل، اراده و اختیار ماست و به همین دلیل ما در برابر اعمالمان مسئولیم و استناد اعمال ما به خدا آنچنان‌که اشاره شد، از ما سلب مسئولیت نمی‌کند و موجب عقیده
جبر نیست.
بنابراین آنجا که می‌فرماید: حسنات و سیئات از خداست، اشاره می‌کند به همان فاعلیت خداوند نسبت به همه چیز و آنجا که می‌فرماید:
سیئات از شماست، اشاره به فاعلیت ما و مسئله اراده و اختیار ما می‌کند.
تفسیر دیگری که برای این دو آیه می‌توان داشت و در اخبار
اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ نیز به آن اشاره شده است،
این است که حسنات و سیئات، در
قرآن به دو معناست:
معنای اول حسنات و سیئاتی که ارتباطی به اعمال اختیاری انسان ندارد؛ مثل بعضی
بیماری ها و سلامتی‌ها. معنای دوم حسنات و سیئاتی که در نتیجه اعمال انسان‌ها به وجود می‌آید و به‌عنوان عقاب و
ثواب اعمال در این دنیا بروز می‌کند؛ مثل بعضی خشک‌سالی‌ها و آبادانی‌ها.
حسنات و سیئات در آیه اول به معنای اول و حسنات و سیئات در آیه دوم به معنای دوم می‌باشد.
پایگاه اسلام کوئست.
