حکم سوگند به نام خدا با عنایت به آیه۲۲۴ سوره بقره
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیه،
سوره بقره،
سوگند،
خدا.
پرسش: آیا بر اساس آیه۲۲۴ سوره بقره، نباید هیچ‌گاه به نام خدا سوگند یاد نمود؟!
پاسخ اجمالی: در معنای کلمه «عرضه» نظریاتی ارائه شده است:
۱. «عرضه» به معنای مانع باشد که به مانع شدن میان دو چیز می‌گویند یعنی سوگند به خدا را بهانه و مانع برای انجام کار خیر قرار ندهید.
۲. «عرضه» به معنای حجت؛ یعنی سوگند به خدا را حجت و دلیل خود برای خودداری از نیکی و پرهیزکاری قرار ندهید، و اگر قبلاً سوگندی خورده‌اید و اکنون دانستید که خیر و مصلحت در خلاف آن است سوگند خود را علت ترک کار خیر قرار ندهید.
۳. ممکن است کلمه «عرضه» به معنای «چیزی که عرضه بر آن بسیار است»، بوده باشد. بر اساس این معنا، آیه شریفه، نهی از زیاد سوگند خوردن به خدای سبحان خواهد بود.
در
شان نزول آیه «وَ لا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَةً لِاَیْمانِکُمْ اَنْ تَبَرُّوا وَ تَتَّقُوا وَ تُصْلِحُوا بَیْنَ النَّاسِ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ؛
خدا را در معرض سوگندهای خود قرار ندهید و سوگند او را مانع از پرهیزکار بودن و اصلاح بین مردم نسازید که خدا شنوا و دانا است» بیان شده که این آیه درباره
عبد‌اللّه بن رواحه نازل گردید، که با دامادش
بشر بن نعمان قطع رابطه کرده و قسم خورده بود به خانه وی نرود و با وی سخن نگوید و بین وی با زنش میانجی‌گری نکند، و می‌گفت: به خدا سوگند یاد کرده‌ام و بدون دادن
کفاره روا نیست قسم خود را بشکنم.
در معنای جمله اول آیه (خدا را در معرض سوگندهای خود قرار ندهید)، و این‌که مراد از آن چیست از سوی مفسران نظریاتی ارائه شده است؛ مانند:
سوگند به خدا را بهانه‌ای برای خودداری از نیکوکاری و پرهیزکاری قرار ندهید؛ یعنی به سوگندی که به خدا خورده‌اید استناد نکرده و نگویید: چون ما به خدا سوگند خورده‌ایم، این کار خیر را انجام نخواهیم داد.
بنابر این، «عرضه» در این‌جا به معنای اعتراض است که مانع شدن میان دو چیز می‌باشد و معترض چیزی است که مانع بین دو امر است و نمی‌گذارد یکی از آنها به دیگری برسد (مانند
جمله معترضه). و در این‌جا منظور این است که قسم خوردن و علت آوردن آن‌را فاصله بین خود و نیکی قرار ندهید.
«عرضه» به معنای حجت؛ یعنی سوگند به خدا را حجت و دلیل خود برای خودداری از نیکی و پرهیزکاری قرار ندهید، و اگر قبلاً سوگندی خورده‌اید و اکنون دانستید که خیر و مصلحت در خلاف آن است، باید آنچه مصلحت در خلاف آن است را ترک کرده و آنچه خیر و مصلحت دارد را انجام دهید و استناد به سوگند گذشته ننمایید.
در حقیقت معنای آیه در این دو مورد یکی است؛ زیرا در هر دو معنا این است که سوگند به خدا را مانع کار نیک نکنید، به این‌که سوگند را علت و یا حجت قرار دهید.
در این صورت تناسب آن با شان نزول چنین است که سوگند یاد کردن در انجام کارهای
مباح، عملی پسندیده نیست تا چه رسد به این‌که کسی سوگند یاد کند کارهای خوب را ترک کند.
براین‌اساس، آیه در صدد بیان این مطلب است که شما با سوگند خوردن، خود را در انجام امور خیر محدود نکنید. به عنوان نمونه اگر از شما خواستند بین دو نفر آشتی برقرار کنید، نگویید که سوگند خورده‌ام در این امور دخالت نکنم!
ممکن است کلمه «عرضه» به معنای «چیزی که عرضه بر آن بسیار است»، بوده باشد. بر اساس این معنا، آیه شریفه، نهی از زیاد سوگند خوردن به خدای سبحان خواهد بود و معنایش چنین خواهد داد که بسیار به خدا سوگند نخورید، که اگر چنین کنید باعث می‌شود که دیگر موفق به نیکی و
تقوا و اصلاح بین مردم نشوید؛ چون کسی که بسیار به خدا سوگند می‌خورد نام خدا دیگر در نظرش بزرگ جلوه نمی‌کند و سوگند به او را عملی سبک می‌شمارد؛ چون هر عملی که تکرار شد از اهمیت می‌افتد، و اثر سوگند زیاد آن است که اولاً: چنین کسی از
دروغ هم پروا نمی‌کند، و دروغ هم بسیار خواهد گفت، و ثانیاً: جامعه، برای چنین فردی ارزش و منزلتی قائل نیست؛ چون مردم می‌فهمند که او برای خودش حرمتی قائل نیست، و خودش می‌داند که هر چه بگوید، جامعه آن‌را نمی‌پذیرد، و تکذیبش می‌کند.
خلاصه این‌که آیه در صدد بیان آن است که نباید سوگند خوردن به خدا، ورد زبان انسان‌ها شده و به تدریج به صورت امری بی‌اهمیت تلقی شود؛ یعنی در امور کم اهمیت، حتی اگر سخن انسان راست و منطبق با واقع باشد، نباید سوگند خورد.
در همین راستا
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «لا تحلفوا بالله صادقین و لا کاذبین فان الله قد نهی عن ذلک فقال لا تجعلوا الله عرضة لایمانکم؛
به خدا سوگند نخورید، چه این‌که راست بگویید یا دروغ؛ زیرا خداوند می‌فرماید: «خدا را در معرض سوگندهای خود قرار ندهید». امام فرمود: اگر کسی از شما خواست بین دو نفر اصلاح برقرار کنید، نگویید من سوگند خوردم که چنین کاری را نکنم.
با توجه به آنچه بیان شد، نهی از سوگند خوردن به نام خدا، بدان معنا نیست که در موارد نیاز (به عنوان نمونه
شهادت صادقانه به نفع فردی در دادگاه) از سوگند خوردن خودداری کنیم، بلکه مراد آن است که سوگند خوردن را لقلقه زبان خود قرار ندهیم.
گفتنی است که در آیه بعد می‌فرماید: خداوند شما را برای سوگندهایی که بدون توجه یاد می‌کنید، مؤاخذه نخواهد کرد: «لا یُؤاخِذُکُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فی اَیْمانِکُم».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «حکم سوگند به نام خدا با عنایت به آیه۲۲۴ سوره بقره» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۰/۱۸.
