تکبر زنان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: غرور، تکبر، حرام.
پرسش: غرور و تکبر تا چه اندازه‌ای برای یک دختر مسلمان ضرورت دارد؟ و آیا تکبر حرام است؟
پاسخ:
بهتر است پیش از ورود به بحث، حدیثی که غرور و تکبر را برای زن جایز دانسته ذکر شود و سپس به شرح و توصیف حدیث و در نهایت به این سؤال که آیا تکبر حرام است یا خیر پرداخته شود.
دو واژه تکبر و غرور از اصطلاحات قرآنی و حدیثی هستند که در فارسی استعمال می‌شوند.لفظ غرور در فارسی به معنای تکبر به کار می‌رود؛ ولی همین لفظ در عربی به معنی فریب دادن و فریفتن است.اینکه در آیات و روایات وارد شده که دنیا دارالغرور است؛ یعنی دنیا محل فریفتن و فریب دادن و گول خوردن انسان است به وسیله تجملات دنیا، نفس، شیطان و....به‌هرحال آنچه که ما امروزه در فارسی از کلمة غرور قصد می‌کنیم همان چیزی است که معادل و مساوی تکبر است؛ پس اگر سخن از غرور و تکبر گفته می‌شود، به دلیل همسانی معنایی این دو لفظ در فارسی است.
امام علی ـ (علیه‌السّلام) ـ می‌فرمایند:
«
خیار حضال النّساء شرارُ خصال الرّجال: الزَّهُو و الجُبنُ و البُخل فاذا کانت المراةُ مرهُوَّة لم تمکِّن من نفسها، و اذا کانت بخیلةً حفظت مالها و مال بعلها و اذا کانت جبانةً فوقت من کل شی یعرض علیها؛ بهترین صفات زنان، بدترین صفت مردان به شمار می‌روند: غرور و تکبر، بخل و ترس؛ هرگاه زنی متکبر باشد، بیگانه را به خود راه نمی‌دهد و اگر بخیل باشد، مال خود و همسرش را حفظ می‌کند و زنی که ترسو باشد، از چیزی که به آبروی او صدمه بزند می‌ترسد و فاصله می‌گیرد».
مناسب است به یک فهم درست از معنای کبر و غرور، اقسام و پیامدهای آن، از نگاه آیات و روایات دست بیابیم و سپس با توجه به معنای آن، حدیث را تفسیر و معنا نماییم؛ چراکه اگر این‌گونه عمل نشود، ممکن است تکبر و غرور مذمومی که در خیلی از آیات و روایات مذموم شمرده شده است، به عنوان یک صفت خوب برای زن تلقی شود بدون اینکه مورد و جایگاه آن را درک کرده باشیم.
کبر عبارت است از حالتی که آدمی خود را بالاتر از دیگری ببیند و معتقد شود که بر دیگران برتری دارد.
ملامهدی نراقی در جامع السعادات کبر را چنین تعریف کرده است: «کبر یعنی عزیز و بزرگ شمردن خود بر دیگران...» .
متکبر هم به کسی گفته می‌شود که این بزرگ شمردن را در گفتار و رفتار خود ظاهر کند.
انواع تکبر عبارت‌اند از:
سبب آن طغیان و جهل محض است و این زشت‌ترین نوع تکبر است.
به گونه‌ای که شخص خود را بالاتر دانسته و از آنان اطاعت نکند.
دیگران را کوچک و حقیر شمردن، این‌گونه تکبر اگرچه به شدت دو قسم بالا نیست؛ ولی از این جهت که به مخالفت با خدا منجر می‌شود، از صفات هلاک‌کننده انسان است و باید خود را از آن پاک کرد.پیامدهای این‌گونه کبر و غرور و تکبر بیش از آن است که در این مقاله گنجانده شود؛ ولی به طور اجمال باید اشاره کنیم که مهر خوردن بر قلب و تاریکی آن و دخول ابدی در جهنم و...(رجوع کنید به کتاب‌های اخلاقی از قبیل جامع السعادات) از آثار شوم این صفات است که طبق آیات و روایات صریح به آن‌ها اشاره شده است.
آیا روایتی که غرور را برای زن یک حُسن و صفت خوب شمرده است، ناظر به این نوع غرور و تکبرهاست؟ یا روایت مقصود و مفهوم دیگری را دنبال می‌کند.پس باید معنای روایت را به گونه‌ای و ناظر به شرایطی دانست که حداکثر استفاده کاربردی و مثبت از روایت بشود.
مقصود این روایت از غرور و تکبر یک نوع خودبزرگ‌بینی و خودبرتربینی (با توجه به حفظ کرامت و شان و جایگاه خود نزد خدا) فقط در مقابل جنس مخالف (نامحرم) باید به حساب آورد.همان‌طور که در روایت آمده علت غرور بیان شده است که عبارت است از عدم ارتباط با بیگانه و نامحرم نه چیز دیگر.پس زن می‌باید کبر و غرور را فقط در مورد نامحرم به کار گیرد؛ آن «هم برای یک هدف مقدس یعنی پاک ماندن و عفیف ماندن؛ نه تحقیر شخصیت مرد نامحرم و مخلوق خدا».
در واقع این حدیث نمی‌خواهد توصیه کند که شخصیت مردان نامحرم و بیگانه‌ای که در اجتماع هستند، توسط شما تحقیر و کوچک شمرده شود؛ بلکه فقط در مورد اینکه به سبب انواع ترفندها و حیله‌های مردان و پسران که ممکن است مقاصدی شیطانی داشته باشند می‌باید این تکبر و خودبزرگ‌بینی را اعمال کنی و خود را عزیزتر، محترم‌تر و با ارزش‌تر از این بدانی که چراگاه چشم‌ها و نگاه‌های هرزه و آلوده دیگران شوی
و اینکه به گونه‌ای رفتارکنی که هر کس به خود این اجازه را ندهد که بدون رعایت هیچ‌گونه حریم و عفت و رعایت پاک‌دامنی با تو وارد گفت‌وگو شود.
این حدیث شریف در واقع نوعی پیش‌گیری است نه درمان؛ یعنی با رعایت این نکته دام‌ها و خطرات احتمالی که ممکن است از سوی مردان به وجود آید، به حداقل برسد؛ زیرا چنان نیست که ما تصور کنیم چه اشکالی دارد که ما با همه ارتباطی بی‌حدوحصر داشته باشیم.اصل پاک ماندن ماست و اینکه مواظب خود باشیم در صورتی که همین اختلاط‌ها و گفت‌وگوهای غیر ضروری چه‌بسا ناخواسته و ندانسته باعث ضررهایی به شخصیت و حیثیت دیگران خصوصاً زنان شده است که جبران ناپذیر مانده‌اند.
اینکه این روایت تکبر و غرور را برای زن جایز می‌داند معنایش این نیست که یک زن مسلمان حق دارد در مقابل یک زن مسلمان یا برادر و خواهر و افراد فامیل خود تکبر به خرج دهد.
در این حدیث ترس هم از محسنات زن به حساب آمده؛ چراکه نوعی واکسینه شدن زن در برابر اختلاط‌ها، نگاه‌های غیرعفیفانه و در نهایت یک آرامش روحی و روانی را برای زن به ارمغان می‌آورد.چیزی که امروزه متاسفانه کمتر مشاهده می‌شود و جامعه هم صدمات و ضررهای آن را لمس می‌کند مخصوصاً ضرری که به خود طبقه زنان و دختران بیشتر وارد آمده است.
تکبر با اقسام سه‌گانه‌اش برای مرد و زن خطرناک است و مرد و زن هیچ فرقی در آن ندارند فقط تکبر و غروری برای زن جایز است که او را از اختلاط و مراوده و ارتباط با نامحرم و بیگانه باز دارد.
تکبر مذموم چه برای مرد و چه برای زن بد است و تکبر پسندیده برای زنان است آن هم برای تقویت اصل عفاف و رعایت حریم‌ها و حرمت‌ها هم چنین تکبر انسان مؤمن در مقابل دشمن و فرد بی دین متکبر.
ـ دکتر علی‌اصغر احمدی، روابط پسر و دختر در ایران، انجمن اولیا و مربیان، چ۹، ۱۳۸۲ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تکبر زنان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۰۹.
