تفاوت وعده و وعید در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: وعده،
وعید،
خیر،
شر،
قرآن کریم،
خدا.
پرسش: «وعده» و «وعید» در قرآن به چه معنا است، و تفاوت آنها چیست؟
پاسخ اجمالی: در قرآن کریم هم در بشارت‌ها و هم در تهدیدها از واژه «وعد» به یک شکل استفاده شده است؛ با‌این‌وجود مفسرین سه نکته در فرق وعد با وعید بیان کرده‌اند:
۱. «وعد» هم در وعده خیر و هم در وعده شر به‌کار می‌رود، ولی «وعید» فقط در وعده شر کاربرد دارد.
۲. خلف وعده از طرف خداقبیح است؛ زیرا مستلزم وقوع کذب از طرف او است و صدور آن از ایشان محال است، ولی خُلف وعید در مواردی، نه تنها قبیح نیست، بلکه حُسن هم دارد.
۳. وعده از راه تفضل خداوند بر بندگان است، نه استحقاق بندگان؛ زیرا مؤمن هر چه ایمانش کامل باشد و اعمال نیک او زیاد باشد باز نمی‌تواند شکر کوچک‌ترین نعمت‌های الهی را به‌جا آورد تا مستحق دریافت آن وعده‌ها گردد، ولی وعید از راه استحقاق بندگان است، و خداوند زائد بر استحقاق، کسی را عذاب نمی‌کند، بلکه چه‌بسا عفو نموده و گذشت می‌کند.
لغت‌شناسان معتقدند که واژه «وعد» هم در «وعده خیر» و هم در «وعده شرّ» کاربرد دارد، ولی «وعید» فقط در وعده‌های تهدیدآمیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قرآن کریم هم در بشارت‌ها و هم در تهدیدها از واژه «وعد» بهره جسته است:
• «خالِدینَ فیها وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ؛
آنان در
بهشت جاودانه خواهند ماند. این مژده تخلف‌ناپذیر خدا است و او عزیز و حکیم است.»
در این آیه این «وعد» در وعده خیر استعمال شده است.
• «فَعَقَرُوها فَقالَ تَمَتَّعُوا فی دارِکُمْ ثَلاثَةَ اَیَّامٍ ذلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوب؛
آنان شتر صالح را کشتند و
صالح به آنان گفت: تنها سه روز فرصت دارید تا در خانه‌تان خوش بگذرانید! عذابی که دامن‌گیرتان خواهد شد، وعده‌ای نیست که دروغین باشد!»
همچنین در آیه «وَ نادی اَصْحابُ الْجَنَّةِ اَصْحابَ النَّارِ اَنْ قَدْ وَجَدْنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُّکُمْ حَقًّا».
«وعدنا» در وعده خیر، و «وعد» در وعده شرّ و عذاب استعمال شده است.
اما مصدر «وعید» که شش بار در قرآن مورد استفاده قرار گرفته است، تمام موارد آن مرتبط با هشدار تهدیدآمیز است:
«قالَ لا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ اِلَیْکُمْ بِالْوَعیدِ» خدا به دوزخیان می‌گوید: نزد من درگیر نشوید! من در گذشته به شما هشدار داده بودم!
همان‌گونه که مشاهده شد، در استعمال قرآنی، میان «وعد» و «وعید»، ارتباط «
عام خاص مطلق» وجود دارد و به عبارتی هر وعیدی وعد نیز می‌باشد، اما هر وعدی وعید نیست. اما با این وجود برخی متکلمان بین این دو واژه رابطه «
تباین» را برقرار کرده و در معنای وعد و وعید می‌گویند: وعد هر خبری است که متضمن رسیدن نفع و یا دفع ضرری از دیگری باشد، اما وعید عبارت است از هر خبری که متضمن رسیدن ضرر و یا از دست رفتن نفعی به دیگری در آینده باشد.
۱. با توجه به تعریفی که از دو واژه وعد و وعید ارائه شد، یکی از تفاوت‌هایی که بین این دو کلمه وجود دارد، تفاوت در کاربرد آنها است که «وعد» هم در وعده خیر و هم در وعده شر به کار می‌رود، ولی «وعید» فقط در وعده شر کاربرد دارد.
۲. فرق دیگری که بین وعد و وعید وجود دارد، در نتیجه آنها است؛ یعنی در تخلف‌پذیری و تخلف‌ناپذیری آنها. به این معنا که خلف وعده قبیح است؛ زیرا مستلزم وقوع کذب از طرف خداوند است و صدور آن از خداوند محال است،
ولی خُلف وعید در مواردی، نه تنها قبیح نیست، بلکه حُسن هم دارد؛ به دلیل آن‌که
ثواب و پاداش، حق فردی است که اطاعت را پیشه نموده و طلبی است که در ذمه ولی خود دارد، بر ولی و زمام‌دار واجب است که این حق را ادا نموده و ذمه خود را بری سازد، بر خلاف عقاب که حق خود زمام‌دار است بر گردن مکلف مجرم و متخلف و چون چنین است می‌تواند از حق خود صرف نظر نموده و در ملک خود تصرف ننماید؛ برای این‌که چنان نیست که هر کسی هر حقی را دارا باشد، واجب باشد آن‌را اعمال کند، و هر ملکی داشته باشد در آن تصرف نماید.
این تفاوت در صورتی است که پاداش مطیعان را حقی برای آنان بدانیم، و گرنه باید گزینه بعدی در تفاوت‌ها را بپذیریم.
۳. وعده از راه تفضل خداوند بر بندگان است، نه استحقاق بندگان؛ زیرا مؤمن هر چه ایمانش کامل باشد و اعمال نیک او زیاد باشد باز نمی‌تواند شکر کوچک‌ترین نعمت‌های الهی را به جا آورد تا مستحق دریافت آن وعده‌ها گردد، ولی وعید از راه استحقاق بندگان است، و خداوند زائد بر استحقاق، کسی را عذاب نمی‌کند، بلکه چه بسا عفو نموده و گذشت می‌کند.
تعالیم و آموزه‌های
دین اسلام برای حفظ روحیه
خوف و رجا،
و کنترل نیروی
غضب و
شهوت، تعالیم خویش را برای هدایت مردم در قالب مژده و هشدار، از طریق
پیامبران به مردم ابلاغ کرده؛ از این‌رو به تناسب وعده‌های
بهشت و سعادت اخروی، به
انذار آنها نیز پرداخته و آنها را از سرپیچی دستورات خداوند
بیم داده، تا از این‌راه، مسیر کمال را به آنها نشان داده و از گمراهی و
ظلم و تبه‌کاری آنان را باز دارد؛ لذا در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ ما نُرْسِلُ الْمُرْسَلینَ اِلاَّ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ فَمَنْ آمَنَ وَ اَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ؛
ما پیامبران را نمی‌فرستیم، مگر برای مژده و هشدار، آنها که
ایمان بیاورند و کارهای اصلاحی انجام دهند، نه ترسی بر آنها است و نه غمگین می‌شوند.»
بنابر‌این تمام وعد و وعیدها؛ بشارت‌ها و هشدارهای قرآن در راستای توجه انسان به سعادت
دنیا و
آخرت، و پرهیز از افتادن در ورطه سقوط و نابودی است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تفاوت معنای وعده و وعید در قرآن» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۲/۹.
