تفاوت عالم و فاضل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:عالم، فاضل، جایگاه علم.
پرسش :
عالم و
فاضل به چه کسی می گویند و فرق این دو چیست؟
پاسخ :
علم و دانش مخالف جهل و نادانی است
و کسی که دارای علم و دانش باشد به او عالم گفته می شود، اما فضل دلالت بر زیادی در چیزی می‌کند
و مخالف نقص است.
به تعبیر دقیق تر عِلْم ادراک حقیقت چیزی است و بر دو گونه است:
۱. ادراک ذات شیء
۲. حکم کردن بر وجود چیزی با وجود چیز دیگر که برایش ثابت و موجود است یا نفی چیزی که از او دور و منفی است.
در روایت وارد شده است؛ خواب عالم (یعنی کسی که
معرفت به نفس و
معرفت به خالق دارد) عبادت است.
بنابراین کسی که دارای چنین خصوصیت و ویژگی باشد و صاحب علم و دانش باشد به او عالم گفته می شود.
فضل در آیات
قرآن به دو معنا به کار رفته است:
۱. برتری؛ ۲. عطیّه،
احسان و
رحمتاوّلی (برتری) ممکن است معنوی باشد؛ مانند:"فَما کانَ لَکُمْ عَلَیْنا مِنْ فَضْلٍ..."؛
شما را بر ما برتری و فضیلتی نبود. "وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلًا"؛
و ما به
داوود از سوی خود فضیلتی بزرگ بخشیدیم. و ممکن است مادّی باشد؛ مثل "وَ اللَّهُ فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلی بَعْضٍ فِی الرِّزْقِ"؛
خداوند بعضی از شما را بر بعضی دیگر از نظر روزی برتری داد.
امّا دوّمی؛ مثل "وَ لکِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَی الْعالَمِینَ"؛
ولی خدا صاحب احسان و رحمت است بر مردمان.
راغب می گوید:هر عطیّه‌ای را که بر معطی لازم نباشد فضل می گویند؛ یعنی احسان و رحمت و عطائی که خدا بر بندگان می کند بر خداوند لازم نیست، بلکه از روی لطف و کرم است؛ لذا به آن فضل می گوییم که زیادت است و گرنه بندگان حقی در نزد خدا ندارند.
لذا کسی که نسبت به دیگران یک فضل و برتری داشته باشد به او فاضل می گویند.
در روایت از
پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) از هر دو واژه استفاده شده است:قال رسول الله:یَا عَلِیُّ نَوْمُ الْعَالِمِ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَةِ الْعَابِدِ یَا عَلِیُّ رَکْعَتَیْنِ یُصَلِّیهِمَا الْعَالِمُ أَفْضَلُ مِنْ أَلْفِ رَکْعَةٍ یُصَلِّیهَا الْعَابِد؛
پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود:یا
علی خواب عالم از عبادت عابد برتر است، یا علی دو رکعت نمازی که عالم می خواند از هزار رکعتی که عابد می خواند برتر است.
با توجه به مطالب بالا می توان گفت:هر علمی فضل است، اما هر فضلی علم نیست، و به تعبیر فنی، بینشان عموم و خصوص مطلق است؛ از این رو می توان گفت هر عالمی فاضل است، اما این طور نیست که هر فاضلی عالم هم باشد. البته ناگفته نماند که اکنون در بیشتر موارد تعبیر "فاضل" منحصرا در افرادی که فضلشان در علمشان است به کار می رود.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تفاوت عالم و فاضل»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۶/۷.
