تشبیه امام ساکت به چاه معطل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تشبیه،
امام،
قرآن کریم،
روایت.
پرسش: در یک روایت، امامانی که حضور فعال در جامعه دارند به کاخ‌های مستحکم و پیشوایانی که مهر سکوت بر لب نهاده‌اند، به چاه‌های آب رها شده تشبیه شده‌اند. این تشبیه، نشانگر چیست؟
پاسخ اجمالی: این روایت ناظر به
آیه ۴۵
سوره حج است. امامی که مردم از آن روگردان شده و از او بهره نمی‌برند به چاه آب گوارایی که رها شده تشبیه شده است. زیرا آب مایه حیات صوری و ظاهری و
علم امام مایه حیات معنوی و روحانی است و در مقابل جامعه‌ای که امام در آن حضور فعال دارد مانند کاخ آباد و مستحکم است.
در ارتباط با این پرسش باید گفت که روایت اشاره شده، ناظر به آیه‌ای از قرآن کریم است:
«فَکَاَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ اَهْلَکْناها وَ هِیَ ظالِمَةٌ فَهِیَ خاوِیَةٌ عَلی عُرُوشِها وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَشید»
معنای ظاهری آیه این است:
«و
[چه بسیار
] سرزمین‌های آبادی را که نابود کردیم چون ساکنانش ستمکار بودند... و نیز چه بسیار چاه‌های رها شده و چه بسیار کاخ‌های محکم (که آثارش را در آن خرابه‌ها می‌توانید ببینید)»
در روایتی می‌خوانیم که
امام کاظم (علیه‌السّلام) به
تفسیر باطنی از این آیه پرداخته است:
«عَنْ علی بنِ جعفرٍ عن اَخیه موسی (علیه‌السّلام) فی قَوْلِهِ تعالی و بِئْرٍ مُعَطَّلَة و قَصْرٍ مَشید قال: البِئْرُ الْمُعَطَّلَةُ الْاِمامُ الصّامِت و القَصْرُ المشیدُ الْاِمامُ النّاطِق؛
مراد از چاه رها شده و بی‌صاحب، امامی است که ساکت است، و مراد از کاخ برافراشته، امامی است که ناطق و گویاست».
در شرح این حدیث باید گفت:
چاه معطل مانده، به چاهی می‌گویند که آب دارد، ولی به هر دلیل، مردم از آن روگردان شده و از آب آن بی‌بهره‌اند؛ تشبیه امام ساکت به چاه رها شده، تشبیهی جالب و جذاب است؛ زیرا «آب» مایه حیات صوری و ظاهری و «
علم امام» مایه حیات معنوی و روحانی است. همان‌گونه که ویرانی‌ها، جنگ‌ها، اختلافات و... گاهی سبب می‌شود که مردم از آب صاف و زلالی که در برخی چاه‌ها وجود دارد استفاده نکرده و آنها را به حال خود رها کنند، گاهی هم مشکلاتی مشابه به همراه قدرت‌طلبی‌های نامشروع، حسادت‌ها، کم‌توجهی‌ها به زندگی معنوی و... سبب می‌شود که مردم نتوانند از دانش امام خود استفاده کنند، مانند زمان
خانه‌نشینی امام علی (علیه‌السّلام) و زمان
غیبت امام عصر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف). تشبیه امام ناطق و گویا، به کاخ برافراشته نیز روشن است؛ مانند زمان
خلافت امام علی (علیه‌السّلام) و زمان
ظهور امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) و یا زمان طلایی نشر دانش توسط
امام باقر (علیه‌السّلام) و
امام صادق (علیه‌السّلام)!
به دیگر سخن؛ هنگامی که
امام معصوم (علیه‌السّلام) در مَسند حکومت و یا در مقام نشر دانش قرار گیرد همچون قصر رفیع محکمی است که از دور و نزدیک، دیده‌ها را به خود جلب می‌کند و پناهگاهی برای همگان است و دانش‌آموزان و جویندگان حیات جاوید بر گرد او حلقه خواهند زد، اما هنگامی که از مسند حکومت دور گردد و یا به دلیل جو حاکم بر جامعه نتواند به نشر دانش پرداخته و مردم اطراف او را خالی کرده، نااهلان بجای او بنشینند، در چنین وضعیتی، ایشان به چاه پر آبی می‌ماند که به دست فراموشی سپرده شده است، نه تشنه کامان از آن بهره می‌گیرند و نه درختان و گیاهان با آن پرورش می‌یابند.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «امام ساکت به چاه معطل»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۴/۸.
