برزخ متصل و منفصل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: برزخ، برزخ متصل، برزخ منفصل، جهان مادی، قیامت کبرا.
پرسش: منظور از برزخ متصل و برزخ منفصل چیست؟
پاسخ: در
قرآن کریم کلمه
برزخ به معنای حدفاصل دو چیز به کار برده شده است. در
روایات هم آمده که بین این جهان مادی و زمانی که قیامت کبرا پدید می‌آید، برزخ است و انسان‌ها پس از
مرگ به آنجا منتقل می‌شوند.
وجود جهانی حدفاصلِ جهان مادی و جهان عقلی یا آخرت، امری است که از نظر دینی، عقلی و عرفانی، امری مسلّم است؛ گرچه در بیان و
تفسیر آن اختلافاتی وجود دارد، ولی آنچه از نظر کاربردی قابل توجه است این است که چگونه
زندگی کنیم تا در آنجا گرفتار نشویم و تنها حل مشکل علمی آن کافی نیست؛ بلکه از نظر عملی باید طوری رفتار کنیم که توشه‌ای برای آنجا تهیه کنیم.
این سؤال از چند ناحیه مورد بحث واقع می‌شود یکی از لحاظ دینی است و دیگری از لحاظ فلسفی و سومی از لحاظ عرفانی.
اما از نظر دینی، در
قرآن مجید کلمه
برزخ به معنای حدفاصل دو چیز به کار برده شده است.
در
سوره الرحمن،
آیه ۲۰-۱۹ می‌فرماید: «
مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ• بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا یَبْغِیَانِ»؛
یعنی «دو دریای آب شور و شیرین در کنار هم قرار دارند و یک حد فاصلی بین آن دو است؛ طوری که یکی در دیگری نفوذ نمی‌کند»؛ اما در
سوره مؤمنون آیه ۱۰۰ همین کلمه برزخ به کار رفته و منظور
عالم پس از
مرگ است تا
قیامت. در آنجا خداوند می‌فرماید: «
وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ اِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ»؛
«پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند».
در
روایات متعددی هم آمده که بین این جهان مادی و زمانی که قیامت کبرا پدید می‌آید، برزخ است و انسان‌ها پس از مرگ به آنجا منتقل می‌شوند و
مؤمنین در آنجا خوش و خرم هستند و
کافرین، معذّب (به این منبع رجوع شود:
) و بعد از قیامت کبرا، حساب‌رسی انسان‌ها شروع می‌شود و عده‌ای به
جهنم و عده‌ای به
بهشت خواهند رفت.
اما از نظر
فلاسفه، حکمای اسلامی قائل‌اند
عالم برزخ همان
عالم مثال است و عالم مثال دو گونه است: مثال متصل (
برزخ متصل) و مثال منفصل (
برزخ منفصل).
جهانی است که
قائم به خود بوده و از نفوس جزئیه متخیله بی‌نیاز و مستقل است.
جهانی است قائم به نفوس جزئیه و پیوسته در متخیله افراد آدمی ظهور می‌کند.
ملاصدرا فیلسوف مسلمان شیعی می‌فرماید: جهان به صورت کلی سه قسم است: ۱. جهان حسّی و دنیا؛ ۲. جهان غیب و آخرت؛ ۳. عالم عقل و مجرد.
برزخ منفصل حدفاصل
جهان حس و
عالم آخرت است و
جهان اَوسط شمرده می‌شود. همان‌گونه که در
انسان هم این سه
جهان قابل تصور است: ۱.
عقل؛ ۲.
خیال؛ ۳. اعضای حسی. همان‌طور که
قوه خیال حدفاصلِ
قوه عقل و اعضای حسی انسان قرار دارد، عالم عقل هم حدفاصل
جهان غیب و جهان حسی است.از این جهت یکی را برزخ متصل می‌نامیم؛ زیرا از انسان جدا نیست و دیگری را منفصل؛ زیرا از انسان جداست.
خلاصه از نظر فلاسفه، برزخ، بین عالم عقلی و
عالم ماده قرار دارد و در
عالم برزخ آثار ماده (مثل کمّ، کیف و...) وجود دارد؛ ولی خود ماده وجود ندارد. (به این منبع رجوع شود:
)
اما از نظر عرفا، میان
عالم جبروت (
عالم مجردات) و
عالم مُلک (جهان مادی) عالمی است که آن را به عنوان «عالم مثالی» یا «
عالم مثال» می‌نامند.
جامی در تعریف این عالم می‌نویسد: عالم مثال یک
عالم روحانی است نه از یک جوهر نورانی. به لحاظ داشتن مقدار و نیز به دلیل محسوس بودن، شبیه
جوهر جسمانی است و از سوی دیگر به دلیل نورانیت، شبیه جوهر مجرد عقلی است.
عرفا با این برزخ مرتبط هستند و هر کسی به نسبت قوتِ استعداد و صفای باطن می‌تواند احوال بندگان را مشاهده کند؛ و دیگری برزخی است که انسان‌ها بعد از مردن به آنجا انتقال می‌یابند و کمتر اتفاق می‌افتد که کسی با آنجا ارتباط برقرار کند.
قیصری در مقدمه خود بر شرح تائیّه ابن فارض می‌گوید: با غیبت از عالم جسمانی، نخستین روزنه غیبی که به روی انسان گشوده می‌شود، همین دریچه عالم مثال است که در این عالم هر کسی به نسبت قوت استعداد و صفای باطن می‌تواند احوال بندگان را مشاهده کند.
بعد می‌گوید: آن برزخی که انسان پس از مفارقت از بدن جسمانی به آن وارد می‌شود، همین عالم مثال است.منتها آن جایگاهی از برزخ که انسان پس از مرگ به آن وارد می‌شود، غیر از آن برزخی است که از آن وارد دنیا شده است.
بهشت و دوزخ، و ثواب و عقاب نیز براساس احادیث صحیح، در همین عالم مثالی است و در این عالم است، نعمت‌های قبر و سؤال نکیر و منکر در همان‌جاست.بحث و شنود چنان‌که انبیا خبر داده‌اند. (به این منبع رجوع شود:
)
وجود جهانی حدفاصلِ جهان مادی و
جهان عقلی یا
آخرت، امری است که از نظر دینی، عقلی و عرفانی، امری مسلّم است؛ گرچه در بیان و
تفسیر آن اختلافاتی وجود دارد؛ ولی آنچه از نظر کاربردی قابل توجه است این است که چگونه
زندگی کنیم تا در آنجا گرفتار نشویم و تنها حل مشکل علمی آن کافی نیست؛ بلکه از نظر عملی باید طوری رفتار کنیم که توشه‌ای برای آنجا تهیه کنیم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «برزخ متصل و منفصل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۵/۲۸.
