بخشندگی امام علی طبق آیه ۲۷۴ بقره
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیه انفاق،
شیعه،
اهل‌سنّت،
امام علی (علیه‌السّلام).
پرسش: عبارت «الَّذِینَ یُنفِقُونَ امْوَالَهُم» در آیه انفاق به چه کسی اشاره دارد؟
پاسخ اجمالی: روایات فراوانی از
شیعه و
اهل‌سنّت رسیده که این آیه در پی
انفاق خاصّ امام علی (علیه‌السّلام) نازل شده است؛ فخر‌رازی دو احتمال دیگر در این زمینه بیان کرده است: یکی در‌باره
ابو‌بکر و دیگری در‌باره کسانی است که اسب‌هایی را برای
جهاد در راه خدا آماده می‌کنند و شب و روز و در پنهان و آشکارا به آنها علوفه می‌دهند. که
آلوسی و
علامه طباطبایی به آن پاسخ داده‌اند.
«الَّذِینَ یُنفِقُونَ امْوَالَهُم بِاللَّیلِ وَ النَّهَارِ سِرًّا وَ عَلَانِیَةً فَلَهُمْ اَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَ لَا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ؛
کسانی که اموالشان را شب و روز، نهان و آشکار انفاق می‌کنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان برای آنان خواهد بود و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند.»
روایات فراوانی از شیعه و اهل‌سنّت رسیده که این آیه در پی انفاق خاصّ امام علی (علیه‌السّلام) نازل شده است:
سبب نزول دیگری که در مورد آیه است، این است که
عثمان و
عبد‌الرحمان بن عوف در یکی از جنگ‌ها پول‌هایی خرج کردند و این آیه بِدان سبب نازل شد.
سند این سبب نزول اعتباری ندارد.
تفسیر عیّاشی به نقل از ابو‌اسحاق روایت می‌کند:
«کانَ لِعَلِیِّ بن ابی طالبٍ (علیه‌السّلام) اربَعَةُ دَراهِمَ لَم یَملِک غَیرَها، فَتَصَدَّقَ بِدِرهَمٍ لَیلاً وبِدِرهَمٍ نَهاراً، وبِدِرهَمٍ سِرّاً، وبِدِرهَمٍ عَلانیَةً، فَبَلَغَ ذٰلکَ النَّبِیَّ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فَقالَ: یا عَلیُّ، ما حَمَلَکَ عَلیٰ ما صَنَعتَ؟ قالَ: انجازُ مَوعودِ اللّهِ، فَاَنزَلَ اللّهُ: (الَّذِینَ یُنْفِقُونَ امْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ سِرّاً وَعَلانِیَةً).
علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، تنها چهار
درهم و نه بیشتر داشت. درهمی در شب و درهمی در روز، درهمی در نهان و درهمی در آشکار،
صدقه داد. این خبر به
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسید. فرمود: «ای علی! چه چیزی تو را بر این کار وا داشت؟». علی (علیه‌السّلام) گفت: دستیابی به
وعده خداوند.»
پس خداوند، آیه (کسانی که اموال خود را شب و روز، و نهان و آشکارا
انفاق می‌کنند) را فرو فرستاد.
ابن‌عبّاس می‌گوید:
این آیه در باره علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) نازل شده است. وی چهار درهم داشت. شب یک درهم، روز یک درهم، در نهان یک درهم و در آشکار، درهم دیگری بخشید.
در کتاب
المناقب ابن‌شهرآشوب، از بیش از شانزده مفسّر نقل شده که: علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، چهار درهم نقره داشت: یکی را در شب، دیگری را در روز، یکی را در نهان و دیگری را آشکارا صدقه داد. آن‌گاه آیه ۲۷۴
سوره بقره نازل شد که خداوند، هر درهمی را مال حساب کرد و بشارت قبولی به وی داد.
فخر‌رازی، چند
سبب نزول نقل می‌کند که دو مورد آن، مطابق نظر شیعه است و مصداق آیه را امیر‌مؤمنان (علیه‌السّلام) معرّفی می‌کند؛ ولی وجه سومی نیز نقل می‌نماید که بر طبق بعضی از نقل‌ها این آیه در شان ابو‌بکر نازل شده است؛
امّا
آلوسی، که از
مفسّران اهل‌سنّت است، در تفسیرش به نقل از
سیوطی آورده است که وی بر مستند این قول (وجه سوم) دست نیافته و گویا مدّعیان این قول، آن را از خبر
ابن‌منذر استنباط کرده‌اند، حال آن‌که برداشت درستی از روایت ابن‌منذر، صورت نگرفته است.
وجه چهامی که فخر‌رازی نقل کرده، این است که آیه در مورد کسانی است که اسب‌هایی را برای
جهاد در راه خدا آماده می‌کنند و شب و روز و در پنهان و آشکارا به آنها علوفه می‌دهند.
علّامه طباطبایی در ردّ این سبب نزول، نوشته است که: عبارت (سِرًّا وَ عَلَانِیةً) با این نظر تناسب ندارد؛ چرا که این عبارت، بیانگر فضیلت و تمجید انفاق مخفیانه و آشکار است، در حالی که علوفه دادن مخفیانه و آشکارا به اسب‌ها تفاوتی ندارد و امر قابل تمجیدی نیست؛ بلکه این دو وصف بر کسانی که در نهان و آشکار به مستمندان انفاق می‌کنند، قابل تطبیق است. بعلاوه، نظر فخر‌رازی، سند صحیحی هم ندارد.
گفتنی است آیه یاد شده، در باره امام علی (علیه‌السّلام) نازل شده است، ولی بر طبق شیوه معمول
قرآن، آیه حکم کلّی در‌باره چگونگی و طرز انفاق و کیفیات مختلف آن را مطرح می‌کند و شرح می‌دهد و وظیفه انفاق کنندگان را مشخّص می‌سازد (اصطلاحاً می‌گویند: العبرة بعموم اللفظ دون خصوص السبب)
که باید از نظر آشکار و پنهان بودن، جنبه‌های اخلاقی و اجتماعی و آبروی شخصی را که به او انفاق می‌کنند، رعایت کند؛ یعنی آن‌جا که انفاق به نیازمندان، وجهی برای اظهار ندارد، برای حفظ آبروی آنان و خلوص بیشتر، پنهانی انجام گردد و در آن‌جا که پای مصالح دیگری مانند بزرگداشت شعائر دینی و تشویق دیگران در کار است و آبروی مسلمانی نمی‌رود، آشکارا انفاق شود.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «بخشندگی امام علی طبق آیه ۲۷۴ بقره» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۸/۲۱.
