اهل بیت در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلید واژه: اهل بیت، قرآن
پرسش:با توجه به اينكه كلمه اهل بيت سه بار در
قرآن آمده است.لطفا مصداق کامل اهل بیت را از منظر قرآن تبیین نمایید؟
پاسخ:ترکیب "
اهل البیت " در قرآن دو بار آمده که یک بار مربوط به اهل بیت حضرت
ابراهیم است
و یک بار هم مربوط به اهل بیت
حضرت رسول می باشد.
از آیه "اهل بیت" که مشهور به "
آیه تطهیر " و مربوط به اهل بیت حضرت رسول است، نمی توان مصداق ها را شناسایی کرد. فقط می توان به مشخصه های مصداق ها پی برد.
با توجه به آیه تطهیر معلوم می شود که:
اراده تکوینی (نه
تشریعی ) خدا بر دفاع از اهل بیت و دور کردن رجس و پلیدی از آن ها است، زیرا در این آیه آمده:
"انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یهرکم تطهیرا"
این عبارت می رساند که اراده "اذهاب
رجس و بردن پلیدی ها" اراده خاص خدا و منحصر در اهل بیت است، در حالی که اراده تشریعی خدا بر پاک کردن بندگان با فرستادن وحی و پیامبر و تشریع احکام و...، اراده ای عمومی است. خداوند در باره ارده تشریعی اش بر پاک کردن عموم بندگان بعد از بیان حکم وضو و غسل و تیمم می فرماید:
ما یُریدُ اللَّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لکِنْ یُریدُ لِیُطَهِّرَکُمْ وَ لِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُم؛
خداوند نمی‌خواهد مشکلی برای شما ایجاد کند،بلکه می‌خواهد شما را پاک سازد و نعمتش را بر شما تمام گرداند.
پس این اراده تشریعی نیست، زیرا اراده تشریعی خدا عام است و منحصر در بعض افراد نمی باشد.
البته این عنایت خاص خدا به آنان می باشد که پلیدی ها را از آنان دور می سازد،نه این که آن ها را از پلیدی دور گرداند، زیرا آنان خود به جهت ایمان و معرفت و محبت به خدا، از پلیدی ها بیزار و فراری اند. ساحت شان از پلیدی ها منزه است و به هیچ وجه میل به پلیدی نمی کنند.
از طرف دیگر اگر خدا آنان را از پلیدی ها منصرف کند و برگرداند که فضیلتی نیست تا بخواهد با ذکر آن، آنان را مدح کرده و بزرگ بدارد.
درست است که این آیه در ضمن آیات مربوط به همسران واقع شده است، ولی به جهات مختلف با توجه به خود این آیات منظور از اهل بیت رسول خدا همسران ایشان نیست زیرا:
از همسران در قبل و بعد از این آیه با ضمایر جمع مؤنث یاد شده،در حالی که ضمایر موجود در این عبارت همگی جمع مذکر هستند.
چون اراده در این آیه تکوینی است، پس قطعا واقع شده و اهل این بیت، مطهر و
معصوم می باشند، در حالی که همسران پیامبر نه خود ادعای عصمت کرده و نه دیگران آنان را معصوم شمرده اند.
همه مفسران اتفاق نظر دارند که بعد از یکی از جنگ ها، وقتی
پیامبر(ص) با
غنیمت برگشت،
همسران آن جناب انتظار داشتند که رسول خدا مقداری از غنایم را جهت بهبود زندگی آنان هزینه کند، ولی دیدند رسول خدا خواسته آنان را اجابت نکرد. خشمگین شدند و به حضرت اعتراض کردند که گمان کرده‌ای اگر ما را طلاق دهی، دیگر همسر مناسبی برای ما پیدا نمی‌شود؟!
خدای متعال از این سخن آنان در خشم شد و پیامبر را دستور داد از آنان کناره‌گیری کند تا برای طلاق آماده گردند. آنگاه آیات قبل نازل شد و آنان را بین انتخاب زندگی پیامبر با سختی هایش یا گرفتن
طلاق مخیّر کرد.
لحن خود آیات نیز حاکی از توبیخ و مذمت است. وعده‌هایی هم که به آنان داده شده، همه مشروط است؛ در حالی که لحن آیه تطهیر مدح است و در آن هیچ قید و شرطی دیده نمی‌شود.
هم چنین خداوند دراوایل سوره
مبارکه تحریم برخی از زنان پیامبر را مذمت می کند که با مطهر و
معصوم بودن آنان سازگاری ندارد.
هیچ کدام از همسران پیامبر ادعا نکرده اند که
مصداق آیه تطهیرند.
همسران رسول خدا ساکنان "بیوت" و خانه های مسکونی رسول خدایند، ولی "بیت" در این آیه خانه مسکونی نیست، زیرا اگر منظور منزل مسکونی آن جناب و همسرانش بود، باید با لفظ جمع می‌آمد. همچنان که در آیات قبل و بعد از این آیه با لفظ «بیوتکن» به آن ها اشاره شده است.
بعضی از علمای عامه گفته‌اند، گرچه این خانه‌ها به اعتبار همسران «بیوت» است، ولی چون همه آن ها خانه رسول خداست، پس اطلاق لفظ مفرد بر آن ها صحیح است. ولی این حرف با سیاق قرآن سازگار نیست، زیرا در قرآن بر این خانه‌ها به اعتبار ساکنانش، یعنی همسران رسول خدا و هم به اعتبار صاحب شان، یعنی شخص رسول خدا، لفظ جمع اطلاق شده است. در آیات قبل و بعد از آیه تطهیر بر این خانه‌ها به اعتبار ساکنان شان لفظ «بیوت» اطلاق گردیده و در آیه ۵۳ همین سوره نیز بر این خانه‌ها به اعتبار صاحب شان که پیامبر است، لفظ «بیوت» اطلاق شده است:
یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ اِلاّ اَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ؛
ای مؤمنان به خانه‌های رسول خدا وارد نشوید، مگر اینکه به شما اذن داده شود.
اگر بخواهیم منظور از "اهل بیت" را معنای عرفی بدانیم،یعنی همین افرادی که در خانه فرد زندگی می کنند، این واژه به همه افرادی که تحت تکفل فرد بوده و در خانه وی هستند، از پدر، مادر، فرزندان، همسران، خواهر و برادرانی که تحت تکفلش هستند، غلامان و کنیزانش و... اطلاق می شود، در حالی که منظور از اهل بیت در آیه قطعا این گروه نیستند.
با توجه به موارد فوق ما نمی توانیم مصداق های "اهل بیت" را شناسایی کنیم. جز مراجعه به پیامبر و پرسیدن از ایشان راهی برای شناسایی مصداق های اهل بیت نداریم.
بنا بر روایات فراوان که شیعه و سنی نقل کرده اند، این آیه جدا از آیات مربوط به همسران نازل شده و پیامبر سعی بلیغ داشته که مصداق های آن را معرفی کند. با جمع کردن مصداق های مورد نظر(
امام علی ،
امام حسن ،
امام حسین و
حضرت زهرا ) زیر کسا و پیچاندن
کسا به دور آنان، منحصر بودن اهل بیت در آن جمع را تصریح کرده است. بعضی از همسران ایشان که حاضر بودند، اجازه ورود به زیر کسا را خواستند، ولی حضرت ضمن دعا برای شان، اجازه ورود نداد. بدین وسیله هم مصداق ها را تعیین کرد و هم انحصار مصداق های موجود در افراد مورد نظر را نشان داد.
علاوه بر آن، بعد از نزول آیه هم به صورت های مختلف در صدد معرفی این افراد به عنوان تنها مصداق های اهل بیت بود از جمله نقل شده از زمان نزول این آیه به مدت طولانی و به نقلی تا پایان عمر به هنگام طلوع فجر بر در خانه دخترش
زهرا (س) می آمد. با صدا کردن آنان برای نماز و خواندن این آیه، آنان را به عنوان اهل بیت معرفی می نمود.
ذ در مورد مصداق های اهل بیت، مفسران اهل سنت نظر های دیگری داده اند که هیچ کدام به
دلایل محکم از قرآن یا
حدیث مستند نمی باشد و همه برداشت های غیر متقن افراد است.
سایت:مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
