آیه ۱۴۶ آل‌عمران
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرائت، قاتل، قتل، سوره آل‌عمران، جنگ احد،
حضرت علی علیه‌السلام.
پرسش: قرّاء در نحوه قرائت این آیه ۱۴۶ سوره آل‌عمران
«وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثیرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَکانُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرین»،
اختلاف نظر دارند. قرائت و معنای صحیح این آیه چیست؟
پاسخ: در جریان حوادث جنگ اُحد، بسیاری از مسلمانان سستی و فرار کردند و تنها عده معدودی مانند
امام علی علیه‌السلام در کنار
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله باقی مانده و جان‌فشانی نمودند. این آیه در توبیخ آن افراد سست عنصر و در تشویق این افراد پایدار و مبارز نازل شده است. قرائت «قاتَل» در این آیه بیش‌تر ناظر به این معناست که بسیاری از
مردان الهی در گذشته پیامبر خود را یاری کردند، پس شما مسلمانان نیز چنین باشید؛ اما قرائت «قُتِل» بیش‌تر متوجه این مفهوم است که بسیاری از مردان الهی در گذشته حتی با وجود کشته شدن پیامبرشان راه
حق را رها نکرده و در راه مبارزه پایدار ماندند، پس شما مسلمانان هم در دفاع از دینتان پایدار باشید و حتی با شنیدن
شهادت پیامبر دست از مبارزه و جان‌فشانی برای اهدافتان بر ندارید.
به دنبال حوادث پیش آمده در
جنگ احد، آیه ۱۴۶ سوره آل‌عمران (آیه مورد اشاره در پرسش):
«وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثیرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَکانُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرین»،
نازل شد.
این آیه با یادآوری
شجاعت،
ایمان و استقامت مجاهدان و یاران پیامبران گذشته مسلمانان را به شجاعت و فداکاری و پایداری تشویق می‌کند و در ضمن، آن گروهی را که از میدان احد فرار کردند، سرزنش می‌نماید و می‌فرماید: «چه بسیار پیامبرانی که مردان الهی فراوانی به همراه آنان
جنگ کردند! آنها هیچ‌گاه در برابر آنچه در راه
خدا به آنان می‌رسید، سست و ناتوان نشدند (و تن به تسلیم ندادند) و خداوند استقامت کنندگان را دوست دارد».
سپس رفتار و گفتار آنها را چنین شرح می‌دهد: آنان به یاری پیامبران خود برخاستند و از تلفات سنگین و جراحات سخت و مشکلات طاقت‌فرسایی که در راه خدا دیدند، هرگز سست و ناتوان نشدند، آنها در مقابل دشمن هیچ‌گاه تضرع و زاری و خضوع و کرنش نکردند و تسلیم نشدند؛ بدیهی است خداوند هم چنین افرادی را دوست دارد که دست از مقاومت بر نمی‌دارند.
بی‌تردید
بارزترین مصداق این افراد که در جنگ احد نیز تا آخرین لحظات مقاومت کردند و با به خطر انداختن جان خود، از جان پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ محافظت کردند، حضرت
علی علیه‌السلام است.
این آیه با دو کلمه قَاتَل (به معنای جنگ و محاربه کرد) و قُتِل (به معنای کشته شد) قرائت شده است و گرچه اکنون قرائت اول مشهورتر است، اما نمی‌توان با قاطعیت، یک قرائت را برتر از قرائت دیگر دانست. با توجه به دستور
زبان عربی، «کأیّن» از ادات کنایه و به‌عنوان مبتدا بوده و معنای «چه بسیار» می‌دهد. عبارت «من نبیّ» جار و مجرور و تمییز است. در هر یک از هر دو قرائت مذکور، چهار ترکیب و چهار معنای مختلف احتمال می‌رود، که به تفصیل به هر یک از آنها پرداخته می‌شود:
کلمه «قاتَل» خبر برای «کأیّن» باشد و جمله
«مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثیرٌ» به‌عنوان نقش حال در نظر گرفته شود. در این صورت ترجمه آیه چنین خواهد بود: «چه بسیار پیامبرانی که جنگیدند؛ درحالیکه مردان الهی بسیاری به همراه او بودند، آنها هیچ‌گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان می‌رسید، سست و ناتوان نشدند». پس شما نیز چنین باشید و سستی نکرده و مبارزه کنید.
اما در قرائت «قُتل» معنا چنین خواهد بود: «چه بسیار پیامبرانی که کشته شدند، در حالی مردان الهی زیادی به همراه او بودند، آنها هیچ‌گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان می‌رسید، سست و ناتوان نشدند». پس شما نیز چنین باشید و حتی اگر پیامبرتان را هم کشتند، سستی نکرده و جنگ را ادامه دهید و دست از مبارزه و جان‌فشانی برای دینتان بر ندارید.
کلمه «قاتَل» خبر برای «کأیّن» باشد و کلمه «ربّیون» فاعل آن باشد و عبارت «معه» به‌عنوان ظرف برای فعل «قاتَل» در نظر گرفته شود. در این صورت ترجمه آیه چنین است: «چه بسیار پیامبرانی که مردان الهی زیادی همراه او جنگیدند، آنها هیچ‌گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان می‌رسید، سست و ناتوان نشدند». پس
شما نیز چنین باشید و در راه مبارزه
سستی نکرده و پیامبر خود را یاری کنید.
اما در قرائت «قُتل» معنا چنین خواهد بود: «چه بسیار پیامبرانی که مردان الهی زیادی در رکاب آنها کشته شدند (و تا سر حد
مرگ پیش رفتند، اما) هیچ‌گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان می‌رسید، سست و ناتوان نشدند». پس شما نیز چنین باشید و حتی اگر مرگ و شهادت هم در پیش روی شما بود، سستی نکرده و دست از یاری پیامبرتان بر ندارید.
برخلاف دو ترکیب قبلی، کلمه «قاتَل» صفت برای «نبیّ» باشد و کلمه «ربّیون» فاعل آن باشد و عبارت «معه» به‌عنوان ظرف برای فعل قاتَل در نظر گرفته شود. در این ترکیب خبر محذوف بوده و می‌توان «صَبر» یا «مَضی» در تقدیر گرفت. در این صورت ترجمه آیه چنین خواهد بود: «چه بسیار پیامبرانی که به همراه مردان الهی که اهل مبارزه بودند (قبل از شما بوده‌اند). آنها هیچ‌گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان می‌رسید، سست و ناتوان نشدند». پس شما نیز مانند آن گذشتگان مبارز، محکم و استوار باشید و پیامبر خود را تنها مگذارید.
اما در قرائت «قُتل» معنا چنین است: «چه بسیار پیامبرانی که به همراه مردان الهی زیادی که کشته شدند (قبل از شما بوده‌اند) آنها هیچ‌گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان می‌رسید، سست و ناتوان نشدند» و حتی مرگ را به جان خریدند، ولی پیامبر خود را تنها نگذاشتند.
کلمه «قاتَل» صفت برای «نبیّ» باشد و برای جمله «معه ربّیون کثیر» نقش حال در نظر گرفته شود. در این ترکیب نیز خبر محذوف بوده و می‌توان «صَبر» یا «مَضی» در تقدیر گرفت. در این صورت ترجمه آیه چنین خواهد بود: «چه بسیار پیامبران مبارزی (که در گذشته بوده‌اند) درحالیکه مردان الهی زیادی همراه آنها بوده‌اند. آنها هیچ‌گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان می‌رسید، سست و ناتوان نشدند». پس شما نیز مانند آن گذشتگان در کنار پیامبر مبارز و خستگی‌ناپذیر خود باشید و او را رها نکنید.
اما در قرائت «قُتل» معنا چنین است: «چه بسیار پیامبرانی که کشته شده‌اند (در گذشته بوده‌اند)، درحالیکه مردان الهی زیادی در کنار آن
پیامبران بوده‌اند. آنها هیچ‌گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان می‌رسید، سست و ناتوان نشدند» و حتی با وجود شهادت پیامبرشان دست از مبارزه نکشیده و برای هدف خود جنگیدند.
همان‌طور که روشن است، ترکیب سوم و چهارم تفاوت معنایی چندانی نسبت به ترکیب اول و دوم ندارند و بیش‌تر جنبه دستوری زبان مد نظر قرار گرفته است.
پایگاه اسلام کوئست.
